Ο Πρώτος τα παίρνει Όλα

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η θεωρία της Kοινωνικής Eπιλογής εξετάζει το ζήτημα, πως οι ιδιαίτερες απόψεις, προτιμήσεις και ιδεολογίες των μελών μιας κοινωνίας οδηγούν σε ένα συνισταμένο, συλλογικό
αποτέλεσμα που είναι κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτικό των επί μέρους επιλογών. Πρακτικά το πρόβλημα αφορά τον τρόπο προσμέτρησης των ψήφων σε μια διαδικασία εκλογής υποψηφίων για την κατάληψη μιας ή περισσοτέρων θέσεων. Στην πάροδο της ιστορίας έχουν εφαρμοστεί διάφορα εκλογικά συστήματα και ακόμα περισσότερα έχουν αναλυθεί στη θεωρία, αλλά η πιο συχνά απαντούμενη, φυσικά αυθόρμητη και τελικά κυρίαρχη μέθοδος παραμένει εκείνη στην οποία ο υποψήφιος που λαμβάνει τον μεγαλύτερο αριθμό ψήφων κερδίζει εξολοκλήρου το διαθέσιμο αξίωμα ενώ όλοι οι υπόλοιποι αποκλείονται.

Ένα βασικό μειονέκτημα του συστήματος "ο πρώτος τα παίρνει όλα" είναι ότι ο νικητής μπορεί να λάβει ποσοστό μικρότερο από 50% και τελικά να κυριαρχεί η μειοψηφία και όχι η πλειοφηψία που δεν τον προτίμησε. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ η συμμετοχή στις προεδρικές εκλογές κυμαίνεται περί το 60-65% κι έτσι ο πρόεδρος προκύπτει μόνο από το 30% του πληθυσμού. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι, ξεκινώντας από ένα σύνολο πολλών υποψηφίων, σε λίγους εκλογικούς γύρους το σύστημα οδηγεί με βεβαιότητα στην πόλωση ανάμεσα σε δύο μόνο μεγάλες παρατάξεις, αφού οι μικρότερες αναγκάζονται να συγχωνευθούν με την ελπίδα να συμμετέχουν στη νίκη, ειδάλλως θα εξαφανιστούν. Στη διαδικασία αυτή μάλιστα, οι ψηφοφόροι, επειδή δεν τάσσονται απόλυτα με καμία από τις δύο παρατάξεις, καταλήγουν να επιλέγουν με βάση το κριτήριο ποιον αντιπαθούν λιγότερο. Η κατηγορία αυτή είναι γνωστή ως "αναποφάσιστη", "ανεξάρτητη" ή "τρίτο κόμμα" και αποτελεί συνήθως την πλειοψηφία η οποία, αν σχημάτιζε χωριστή υποψηφιότητα, ίσως να επικρατούσε. Σε όποιες όμως περιπτώσεις προτάθηκε μια εναλλακτική άποψη, όχι μόνο απέτυχε, αλλά έφερε αντίθετα αποτελέσματα αφού διέσπασε το αρχικό σώμα με αποτέλεσμα να επικρατήσει άνετα η συσπειρωμένη ομάδα. Τέτοια διάσπαση μάλιστα είναι έντονα επιθυμητή από τον αντίπαλο και μπορεί κρυφά να ενισχύεται από αυτόν όπως πχ. συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας.

Η κοινωνική θεωρία παρέχει μια σειρά από δυνατές λύσεις στα παραπάνω προβλήματα ώστε το αποτέλεσμα να είναι κοινωνικά δίκαιο με διατήρηση πολλαπλών και διαφορετικών απόψεων, αφού ούτως ή άλλως, τέτοιες υπάρχουν άπειρες. Τελικά όμως ακόμα και το βέλτιστο εκλογικό σύστημα δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ευημερία, αν η κοινωνία δεν θωρακιστεί και δεν εξαντλήσει την υπομονή της απέναντι στη διαφθορά και τη διάσπαση. Συνεπώς, πάνω του δεν μπορεί να βασιστεί κάποια ουσιαστική αναπτυξιακή ελπίδα αλλά παραμένει απλά μια συμβατική μέθοδος επιλογής, σχεδόν ισοδύναμη με αυτή της τύχης.-