Ο Επαρκής Λόγος

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η φιλοσοφική αρχή του Επαρκούς Λόγου αναφέρει ότι πίσω από κάθε φαινόμενο πρέπει να ενυπάρχει κάποιος γνωστός λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό, είτε είναι γνωστός στον άνθρωπο είτε όχι.

Στις φυσικές επιστήμες αντίστοιχη θεωρία αποτελεί η Αιτιοκρατία. Για παράδειγμα όταν αφήνουμε ένα αντικείμενο ελεύθερο, πέφτει προς το έδαφος λόγω της γήινης βαρύτητας, ενώ κάθε ζωντανός οργανισμός με το χρόνο γερνάει και, παρόλο που δεν γνωρίζουμε το αίτιο, προϋπάρχει επίσης κάποιος λόγος. Η αρχή του Επαρκούς Λόγου αναβιώθηκε τον 17ο αιώνα από τον Πρώσσο φιλόσοφο Leibniz αλλά βασίζεται σε κοσμοθεωρία που εκφράστηκε από τον Παρμενίδη, τον Αρχιμήδη και τον Ησίοδο οποίος ξεκινά την Κοσμογονία με την έκφραση "Εν αρχήν ήν ο Λόγος".

Αυθόρμητα ανακύπτει το ερώτημα ποιος είναι ο πρωταρχικός λόγος που οδηγεί τόσο το σύμπαν όσο και τον άνθρωπο ο οποίος μάλιστα ισοδυναμεί με το νόημα της ζωής. Μία απάντηση έχει δοθεί από τη λεγόμενη Ανθρωπική Αρχή ως εξής: ο υπέρτατος Λόγος αποτέλεσε εκείνος που οδηγεί στη δημιουργία της ανθρώπινης νοημοσύνης η οποία με τη σειρά της θα τον συλλάβει και θα τον κατανοήσει, καθώς χωρίς αυτήν δεν θα υπήρχε κανένα νόημα στο σύμπαν. Η θεώρηση αυτή αποτελεί ταυτολογία με την έννοια ότι "το σύμπαν δημιουργεί τον άνθρωπο στην πράξη, με σκοπό ο άνθρωπος να δημιουργήσει το σύμπαν στη θεωρία". Αντίθετα, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι με κυρίαρχο τον Πλάτωνα θεωρούν ότι το σύμπαν, τα φαινόμενα και τα αίτιά τους υπάρχουν στον ιδεατό πνευματικό κόσμο πριν τη δημιουργία του σύμπαντος και ένα μέρος από αυτά προβάλει στον πραγματικό κόσμο που παρατηρούμε. Τοποθετεί, δηλαδή, τον άνθρωπο εξ ορισμού ως κυρίαρχο του κόσμου και καθιστά οποιαδήποτε ύπαρξη αδύνατη χωρίς αυτόν. Ωστόσο, οι δύο παραπάνω εξηγήσεις είναι παράλληλες και θέτουν το ερώτημα παρόμοια με εκείνο της κότας και του αυγού, αλλά η δεύτερη προσδίδει στον άνθρωπο μια κορύφωση που του επιτρέπετει να μεγαλουργήσει.

Η αρχή του Επαρκούς Λόγου εξασφαλίζει στον άνθρωπο θεωρητική και πρακτική ισχύ γιατί του επιτρέπει να ελέγχει τα φαινόμενα μέσω διαχείρισης της αιτίας τους. Επίσης, σε συνδυασμό με τη θεωρία του Ιδεατού Κόσμου οδηγεί σε μια ευεργετική πνευματική και ψυχολογική κατάσταση κυριαρχίας καθώς αποκλείει κάθε φαινόμενο που έχει άγνωστο ή ασαφές αίτιο και δέχεται μόνο τα γνωστά και κατανοητά. Έτσι, όσο ένα ερώτημα παραμένει αναπάντητο τότε αποκλείεται από τη σκέψη μέχρι να απαντηθεί. Με άλλα λόγια, δεχόμαστε μόνο ό,τι καταλαβαίνουμε, αλλιώς κινδυνεύουμε να παρασυρθούμε από παραπληροφόρηση, εμπαιγμό και πνευματικό έλεγχο όπως συμβαίνει εκτεταμένα σήμερα. Ο άνθρωπος αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος και το υπόλοιπο απλά είναι σχετικό ως προς αυτόν.