Η Ατομική Ευθύνη

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Μοναδικός σκοπός του ανθρώπου είναι η βελτίωση των όρων διαβίωσής του και με βάση αυτόν εκτιμάται η δράση του ως άτομο και ως κοινωνία. Η ευθύνη για δράσεις και πράξεις που έγιναν ή παρελήφθησαν

διακρίνεται παραδοσιακά σε ατομική και συλλογική, ανάλογα με το είδος και το περιεχόμενό τους. Για παράδειγμα, αν κάποιος προσβάλλει το κοινωνικό σύνολο τότε θεωρείται ο ίδιος υπεύθυνος, ενώ αν μια μικρή ή μεγάλη ομάδα παρουσιάζει βλαπτική συμπεριφορά τότε θεωρείται συλλογικά υπεύθυνη. Πολλές φορές όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική καθώς λαμβάνουν χώρα βαθύτερες διαδικασίες που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές.

Καταρχήν η ευθύνη ενός ατόμου περιορίζεται από την κοινωνική του παιδεία και γνώση. Αν κάποιος δε βιώνει ως πλήρως ενσωματωμένο και αναντικατάστατο μέλος του σώματος τότε φυσικό είναι να αδιαφορεί για το κοινό καλό και να συμπεριφέρεται  ατομιστικά. Επειδή λοιπόν δεν αντιλαμβάνεται τη βλάβη που προκαλεί δεν είναι άμεσα υπεύθυνος γιαυτήν, αντίθετα η τελευταία πρέπει να αναζητηθεί στο αίτιο της έλλειψης παιδείας του. Για κάθε λοιπόν ατομική συμπεριφορά ευθύνεται η η επάρκεια ή ανεπάρκεια των πηγών κοινωνικής γνώσης στις οποίες παραδοσιακά συγκαταλέγονται η οικογένεια, η πολιτεία, οι θεσμοί και ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Από την άλλη, συχνά αναθεματίζονται ολόκληρες κοινωνικές ομάδες όπως για παράδειγμα το πολιτικό κατεστημένο ή συγκεκριμένοι επαγγελματικοί κλάδοι που λειτουργούν νόμιμα ή παράνομα. Η απόδοση όμως ευθύνης σε συλλογικό επίπεδο είναι αόριστη, προβαίνει αναπόφευκτα σε εσφαλμένες γενικεύσεις και σχεδόν ποτέ δεν οδηγεί σε γόνιμα συμπεράσματα και μέτρα.

Ο άνθρωπος ανήκει στο ζωικό βασίλειο και είναι δομημένος για να τείνει στο προσωπικό όφελος. Η μόνη λύση να δαμαστεί το ένστικτο της επιβίωσης και να διοχετευθεί σε ωφέλιμη κατεύθυνση είναι το ίδιο να ταυτιστεί με το κοινό καλό. Με αυτόν τον τρόπο μόνο εξασφαλίζεται η πρόοδος και η ανάταση όπως έχει πραγματοποιηθεί σε ακμάζοντες πολιτισμούς του παρελθόντος, κυρίως στην Κλασική Ελλάδα. Η προσφορά στο κοινωνικό σύνολο χωρίς ατομικά οφέλη είναι ουτοπική, ανέφικτη και οδηγεί σε βέβαιη αποτυχία. Κατάλληλα θεσμικά μέτρα πρέπει να επιβάλουν την ταυτόχρονη ικανοποίηση του ατομικού και του συλλογικού συμφέροντος και να αποκλείουν τη μονόπλευρη ικανοποίηση του πρώτου. Ως παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν η άσκηση διοικητικής και πολιτικής εξουσίας σε εθελοντική βάση και χωρίς κανένα όφελος, η απόλυτη ειλικρίνεια και διαφάνεια στα δημόσια δρώμενα και καταστάσεις και η προώθηση ενωτικών και όχι διαβλητικών προτύπων και συμπεριφορών. Η αρχή προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να γίνει από οπουδήποτε και όλοι έχουμε ευθύνη να την επιτελέσουμε, άλλοι περισσότερη και άλλοι λιγότερη.