«Ο χορός των κυμάτων» του Βαγγέλη Νάστου (Βιβλιοπαρουσίαση)

«Οι ερημικές μας λέξεις μπορεί να μας γοητεύουν,

αλλά δεν αρκούν να μας κρατήσουν συντροφιά

αν δεν αντηχήσουν στον διάλογο με τον άλλο...»

Εισαγωγικά

Ο Αμυνταιώτης Βαγγέλης Νάστος χτυπά για δεύτερη φορά την πόρτα της καρδιάς μας με το νέο βιβλίο του «Ο χορός των κυμάτων», μια επιμελημένη και ποιοτική έκδοση του οίκου «Φυλάτος», που από το σκοτεινό και μυστηριώδες εξώφυλλο ως την τελευταία σελίδα καθηλώνει τον αναγνώστη με μια περίπλοκη και ενδιαφέρουσα αστυνομική υπόθεση η οποία  οδηγεί σε ένα περιπετειώδες ταξίδι στα βάθη της ψυχής.

Με μια πρώτη ματιά φαίνεται να είναι ένα κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα, όπου η εύρεση των ενόχων και η λύση του μυστηρίου είναι η κεντρική του αναφορά. Η αστυνομική υπόθεση είναι δομημένη με μαστοριά, καλογραμμένη, με βελούδινη ροή, που οφείλεται στη θαυμάσια γλώσσα, «στα ωραία και μουσικά ελληνικά» (Ελύτης) του Βαγγέλη Νάστου, κι έτσι, παρότι η αγωνία, οι ανατροπές και οι εκπλήξεις διαδέχονται η μια την άλλη, η ανάγνωση κυλάει με ευκολία και ομαλή εξέλιξη της πλοκής, χωρίς κενά και άλματα.

Σε μια δεύτερη ανάγνωση, όμως, είναι προφανές ότι η εστίαση του συγγραφέα στα ενδότερα της σκέψης και η έμφασή του στα συναισθήματα των πρωταγωνιστών κατατάσσει άνετα το βιβλίο στη χορεία των ψυχογραφημάτων, όπου η πλοκή κορυφώνεται τραγικά, αλλά, ο ατέλειωτος χορός της αγωνίας με την απόγνωση, θα κλείσει με τη βαθιά αίσθηση της αισιοδοξίας, γιατί η ακαταμάχητη δύναμη της ζωής φαίνεται να είναι καταλυτική.

Η ενδιαφέρουσα εξέλιξη, ο επάλληλος εγκιβωτισμός των γεγονότων, η καλλιεργημένη γλώσσα, η απλή και έντιμη αφήγηση, που μπαινοβγαίνει από τον κόσμο της λογικής στη σφαίρα του φαντασιακού, το μεστό περιεχόμενο και οι ηθικές αξίες εναρμονίζονται περίτεχνα και προκαλούν μια ολοκληρωμένη αίσθηση αναγνωστικής απόλαυσης ακόμη και στον έμπειρο αναγνώστη.

Η γλώσσα και το κείμενο

Γλωσσική αρτιότητα και λεξιλογικός πλούτος χαρακτηρίζουν όλο το βιβλίο και το καθιστούν ιδιαίτερα ευανάγνωστο. Το κείμενο καλοδουλεμένο, σφιχτοδομημένο, με ισχυρούς συνεκτικούς αρμούς και έναν ευρηματικό μεταφορικό λόγο, που κάνει τα νοήματα πιο μεστά και χυμώδη. Καταγράφω χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«Από τότε ο ήχος των κυμάτων θα έντυνε μελωδικά τις σκέψεις του, μέχρι τη στιγμή που θα επέστρεφε στη χώρα των θαυμάτων», «Η φωνή της κατάφερε να εισχωρήσει σαν μελωδικό αεράκι», «Ένας ανείπωτος φόβος ξεχύθηκε με ορμή από άκρη σε άκρη του μυαλού του», «Η ομιλία της Δανάης θύμιζε μουσικά κουρδιστά παιχνίδια».

Η ρέουσα και συνεκτική καταγραφή των κεφαλαίων, το πλούσιο λεξιλόγιο, το διαδοχικό ξεδίπλωμα της υπόθεσης και η αβίαστη ενσωμάτωση των παράλληλων ιστοριών αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα του βιβλίου.

Η εναλλαγή τριτοπρόσωπης και πρωτοπρόσωπης αφήγησης λειτουργεί ως ανακλαστικός καθρέφτης υποβοηθώντας άλλοτε την αποστασιοποίηση κι άλλοτε την προσέγγιση ή και την ταύτιση του πρωταγωνιστή και επαγωγικά του αναγνώστη με τα γεγονότα, ενώ η χρονική μίξη της αφήγησης χαρακτηρίζεται από το τρίπτυχο της σύνθεσης παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, που συνδιαλέγονται μεταξύ τους, αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοαναιρούνται.

Τα ονόματα, κατά το «αρχή σοφίας, ονομάτων επίσκεψις», αξιοποιούνται σημειολογικά και συμβολικά, όπως για παράδειγμα, η Ηλιάνα φωτίζει με τη λάμψη και τη ζεστασιά της τη ζωή του πρωταγωνιστή υποστηρίζοντας τη δράση του, και ο ιατροδικαστής Ευγενειάδης συμπεριφέρεται αντίστοιχα με λεπτότητα και ευγενικούς τρόπους.

Το περιεχόμενο και οι αξίες του βιβλίου

          Στο βιβλίο η αστυνομική πλοκή είναι η στόφα που πάνω της εξυφαίνονται οι πτυχές της ιστορίας με βαθμιαία εξέλιξη ως την κορύφωση κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη, κατά βάθος, όμως, το κείμενο υπηρετεί βαθύτερες υπαρξιακές αναζητήσεις, μέσα από τις οποίες αναδύεται ο ύψιστος φόβος, ο φόβος του θανάτου, που διαπερνά και νοτίζει όλες τις σελίδες του βιβλίου.

          Το λογοπαίγνιο του αστυνομικού γρίφου καταλήγει να είναι ένα εναγώνιο ψυχογράφημα του πρωταγωνιστή, ο οποίος νιώθει τον κλοιό της απειλής να σφίγγει την ύπαρξή του. Ένας «επιθανάτιος ρόγχος», που καταλήγει σε δυνατή κραυγή ζωής, με κυρίαρχο το υγιές ένστικτο της επιβίωσης και της σωτηρίας.

          Σημαντικό πλεονέκτημα του βιβλίου είναι η εκφραστική περιγραφή των χώρων, των καταστάσεων, των γεγονότων, της φύσης, αλλά κατεξοχήν των συναισθημάτων, με έναν ελκυστικό «εικονοφόρο» λόγο. Γλαφυρές περιγραφές των εποχών, του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, και ιδίως του χιονιού και των παγωμένων ημερών. Αναφέρω χαρακτηριστικά:

«δεν ήταν βέβαιος αν οι μικροί ξεροί ήχοι που έφταναν αμυδρά στα αφτιά του προέρχονταν από τα κόκαλά του που επανέρχονταν σιγά-σιγά στη θέση τους ή από τους μικρούς σταλαχτίτες που είχαν σχηματιστεί σε διάφορα σημεία του μπουφάν του και συνθλίβονταν από τις βίαιες κινήσεις του».

Και πάνω από όλα αναδεικνύονται τα συναισθήματα, που στη διακλάδωση της ιστορίας διαδραματίζουν τον ρόλο του υποστηρικτικού ιστού, όπου πάνω τους νευρώνεται όλη η πλοκή της. Οι λεπτές αποχρώσεις και οι διακυμάνσεις των συναισθηματικών καταστάσεων αφενός υπαινίσσονται την άριστη δυνατότητα του συγγραφέα να ανατέμνει τον ψυχικό κόσμο των ηρώων και  αφετέρου δημιουργούν αναπόφευκτα στον αναγνώστη μια έντονη συναισθηματική εμπλοκή στις καταστάσεις που βιώνουν οι πρωταγωνιστές και μια βαθιά ενσυναίσθηση, που συμβάλλει στην οικειοποίηση της υπόθεσης και στην ταύτιση με τους ήρωες.

          Η αμείλικτη πραγματική ζωή διαπλέκεται και συμπλέει με τον φαντασιακό χώρο. Ρεαλιστικά δεδομένα της καθημερινότητας, όπως οι οικονομικές επιχορηγήσεις των ερευνητικών προγραμμάτων, οι διαχειριστικές πρακτικές μεγάλων εταιρειών, οι αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης και οι επαγγελματικές υποχρεώσεις των εργαζόμενων, … συνυφαίνονται με σκέψεις, υποθέσεις, φανταστικές εικόνες και εφιαλτικές εκδοχές της ζωής. Οι κοινωνικές τομές δεν είναι βαθιές, ωστόσο υπάρχουν κι ακροθιγώς αγγίζονται από τον συγγραφέα, καθώς η προσήλωσή του είναι στα εσώψυχα του πρωταγωνιστή και στο εσωτερικό του μαρτύριο: να παρατηρεί το τραγικό τέλος των φίλων του και να νιώθει την σκιά του τέλους όλο και περισσότερο προς αυτόν «σαν προεπισκόπηση θανάτου».

          Οι εξειδικευμένες γνώσεις του χημικού Βαγγέλη Νάστου μας δίνουν στη σωστή δόση ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη δράση χημικών ουσιών, αλλά και πολλές επιστημονικές γνώσεις που υπάρχουν στο βιβλίο είναι στοιχεία που ενσωματώνονται οργανικά στην πλοκή της ιστορίας, προσδίδοντας στο κείμενο επιστημονική τεκμηρίωση και στο σενάριο μεγαλύτερο ενδιαφέρον και αληθοφάνεια.

          Αστυνομικό μυθιστόρημα χωρίς αστυνόμους, χωρίς ντετέκτιβ και επιθεωρητές, μιας και η αναζήτηση δεν αφορά απλά την αποκάλυψη κάποιου κακοποιού, αλλά θέτει μια σειρά από ηθικά διλήμματα που απασχολούν τους ήρωες και ιδίως τον πρωταγωνιστή, με κυρίαρχο την αποτίμηση της ζωής. Τι αξίζει περισσότερο; Μια ζωή ή τριακόσιες χιλιάδες ζωές;

          Η αυταξία της ζωής αναδεικνύεται ως υπέρτατη και μη λειτουργούσα αθροιστικά, όπως ίσως έχουμε μάθει να προσλαμβάνουμε και να εκτιμούμε αναλογικά την αξία με το μέγεθος των πραγμάτων, ούτε μπορεί να τεθεί σε διλημματικές καταστάσεις με τον τρόπο αυτόν.

          Όλα είναι το περικείμενο πλαίσιο που μέσα του εγκιβωτίζεται το υποδόρια μήνυμα του βιβλίου, η αγωνία για την αθανασία του ανθρώπου, η προσπάθεια των ηρώων «ίνα κατισχύσουσιν» του θανάτου. Όμως, το μυστικό της αιώνιας ζωής θα μένει καλά κρυμμένο… Οι άνθρωποι στη ζωή πάντα θα έρχονται και θα φεύγουν. Η απαθανάτιση της στιγμής μέσα σε ένα κείμενο ή σε μια φωτογραφία δεν είναι τίποτα άλλο από την τάση να καθηλώσουμε τις στιγμές δίνοντάς τους την αίσθηση της αιωνιότητας…

          Σε αντίθεση με όλα αυτά, πίσω από την ανθρώπινη προσωρινότητα βρίσκεται η θάλασσα, η διαχρονική και αναλλοίωτη θάλασσα, με την σοφία του αλατιού, με την κρυφή γοητεία των κυματισμών της, συμβολίζοντας την αιωνιότητα, ανάγεται σε αρχέγονο σημείο αναφοράς για τον πρωταγωνιστή σε όλο του τον βίο: θάλασσα αγκαλιά, θάλασσα παραμυθία, θάλασσα λύτρωση... 

«Ο ήλιος και τα κύματα είναι μια γραφή συλλαβική

που την αποκρυπτογραφείς μονάχα στους καιρούς της λύπης και της εξορίας» (Ελύτης)

          Τα πισωγυρίσματα στον χρόνο μέσα σε τοπία ελληνικά και γνώριμα, σαν θαλασσινές βουτιές στο παρελθόν, γίνονται με ευστοχία, την κατάλληλη στιγμή, προσδίδοντας τα πολύτιμα στοιχεία για την εξέλιξη της ιστορίας. Η άρθρωση του λόγου υπηρετεί την πλοκή του κειμένου πιστά δημιουργώντας ένα ελκυστικό αισθητικό και λογοτεχνικό αποτέλεσμα.

          Στη βεντάλια των αξιών που περιέχει το βιβλίο, η αντρική φιλία είναι μια σπουδαία υπόθεση, ενώ ο έρωτας, αν και υπαρκτός, έχει θέση απλουστευμένου περικείμενου και θεωρείται δεδομένος, «θεραπευτικός» και αμοιβαίος. Η συνέπεια, η αλληλεγγύη, η ευσυνειδησία, οι όρκοι τιμής της νεότητας, η οικολογία και η επιστημονική δεοντολογία είναι κάποιες από τις αξίες που προβάλλονται στο βιβλίο του Βαγγέλη Νάστου.

          Σε πολλά σημεία ο συγγραφέας έρχεται να μας θυμίσει ότι η επιστήμη με τα επιτεύγματά της και τις παρενέργειές τους χρειάζεται πάντα την ηθική για να είναι χρήσιμη. Πού όμως, βρίσκονται τα όρια που προσδιορίζουν την ηθική μιας πράξης και μιας επιλογής; Μέχρι ποιο σημείο δικαιούται ο επιστήμονας να φτάσει για να πετύχει τους στόχους του καθαγιάζοντας τα μέσα; Μπροστά σε αυτά τα μεγάλα ηθικά ζητήματα θα βρεθούνε οι πρωταγωνιστές του βιβλίου πέφτοντας στην παγίδα ενός αδίστακτου ανθρώπου που παρεισφρύει στη ζωή τους.

          Εμβληματικές φράσεις του βιβλίου, που είναι το πεντόσταγμα της συγγραφικής πένας του Βαγγέλη Νάστου, είναι διάσπαρτες σαν πολύτιμα πετράδια:

«Σχέση συγγενών πρώτου βαθμού εκ πνεύματος», «Γυμνός από ρούχα κι από έγνοιες», «Θα αλλάξουμε τον κόσμο», «Ο Παράδεισος προσφέρεται μονάχα στους νεκρούς». Το τελευταίο αποτελεί και μια κορυφαία πύκνωση νοήματος, εφόσον η ζωή μοιάζει να είναι μια κόλαση από αγώνες, αγωνίες, μάχες, πόνο, πίκρες, βάσανα, … παρόλα αυτά, και μόνο οι λίγες στιγμές ευτυχίας κάνουν ανείπωτη την ομορφιά και την αξία της, ενώ η ατάραχη και γαλήνια ηρεμία του Παραδείσου ως το αντίβαρο αυτής της ταραχής, είναι ένα αντίδωρο που λίγοι το επιλέγουν συνειδητά.

          Καυστικά σαν τα χημικά οξέα τα συναισθήματα και τα πάθη των ηρώων. Στο αποκορύφωμα της απόγνωσης με μια βαθιά ανάσα ο ήρωας παίρνει τη ζωή του στα χέρια του και η αγωνία του γίνεται δράση και λύτρωση! Μια ζωή για τριακόσιες χιλιάδες ζωές! Μια ζωή! Η ζωή του! Η ζωή του καθενός μας! Μία, πολύτιμη, ανεξαργύρωτη!

          Οι ακραίες εγκληματικές πράξεις και οι ενοχές του τραγικού λάθους ως το τέλος, ως την  ύστατη αποχώρηση μέσα στο βαθύ έλεος της συγχώρησης. Και η θάλασσα…, πίσω και πέρα από όλα η θάλασσα, που μιλά τη «γλώσσα των αιώνιων ερωτήσεων», με τον ουρανό να της απαντά στη «γλώσσα της ατέλειωτης σιγής» (R. Tagor).

Οι χαρακτήρες του βιβλίου

          Οι ήρωες του βιβλίου, ο Γιώργος, ο Ιωάννης, ο Αντρέας, ο Λουκάς, ο Ορέστης και ο Στέφανος είναι φίλοι καρδιακοί με πορείες επιτυχείς κι αναγνωρισμένες, παρόλα αυτά φαίνεται να βασανίζονται από εμμονές και ενοχές, κατατρύχονται από τις Ερινύες τους, τους συμβιβασμούς και τους ψυχαναγκασμούς που απορρέουν από το εγκληματικό τους λάθος.

          Πρόκειται για μια, κατεξοχήν, ανδρική υπόθεση, στην οποία  οι γυναίκες διαδραματίζουν περιφερειακό και υποστηρικτικό ρόλο, καθώς κινούνται στη συμπληρωματική σφαίρα του γίγνεσθαι. Η Ηλιάνα, ως υπομονετική αγαπημένη, η Δανάη, ως αφοσιωμένη γραμματέας, η Αλίκη, ως απρόσωπη σύζυγος, …..

          Από την άλλη οι πρωταγωνιστές της ιστορίας, η παρέα των έξι φίλων που διαθέτουν ισχυρές προσωπικότητες, βρίσκονται στο προσκήνιο και η ζωή και το παρελθόν τους σκιαγραφείται με ευκρίνεια και παραστατικότητα. Οι φίλοι αυτοί λειτουργούν ως ομάδα και μετά από μια παραπλανητική πληροφόρηση διαπράττουν μια εγκληματική πράξη στο όνομα ενός ηθικού χρέους. Το κοινό μυστικό της δολοφονίας ενός ανθρώπου τους χωρίζει και τους δένει ταυτόχρονα σε μια μοιραία εξέλιξη που θα στοιχίσει τη ζωή σχεδόν όλων, καθώς η πλοκή γλιστράει από τον ρεαλισμό της πραγματικότητας στον κόσμο του παραλόγου.

          Το κύριο πρόσωπο της ιστορίας, ο Στέφανος, που εμπλέκεται καταρχήν τυχαία και στη συνέχεια συνειδητά, βιώνει ένα πραγματικό ψυχικό μαρτύριο βλέποντας τους φίλους του να πέφτουν θύματα μιας παράδοξης πλεκτάνης, χωρίς ωστόσο να μπορεί να παρέμβει, παρά μόνον όταν φτάνει στο οριακό σημείο της προσωπικής του επιβίωσης, αξιοποιώντας στην έρευνά του τη λογική, την ενόραση και το ένστικτο.

Επίλογος

          Αν για κάποιους, λοιπόν, τα «Τυχερά Μονοπάτια» θεωρήθηκαν ένα «πυροτέχνημα» και ο δημιουργός τους ένας διάττοντας αστέρας, ο χρόνος ως «γλύπτης των ανθρώπων παράφορος» (Ελύτης) μέσα από το νέο βιβλίο «Ο χορός των κυμάτων» έρχεται να μας θυμίσει ευχάριστα ότι ο Βαγγέλης Νάστος είναι πλέον ένας δόκιμος συγγραφέας που σίγουρα «η φυλλωσσιά του δέντρου του» έχει κάτι να μας πει. Έχει να μας ψιθυρίσει μέσα από τις σελίδες του ένα μεγάλο μυστικό, το μυστικό της ομορφιάς και της μοναδικότητας της ζωής μας, που είναι η υπέρτατη αξία. Γιατί…

«Νικά η περήφανη καρδιά τα μαύρα σκότη - και τον γόρδιο κόβει

δεσμό των πραγμάτων καθώς ξίφος η περήφανη καρδιά
Είναι σπουδαίο πράγμα ο άνθρωπος, μόνο να το σκέφτεσαι» (Ελύτης)
          Κι αν, τέλος, «…στις λέξεις υπάρχει πάντα ένα πείραμα…» (Καρούζος), ο Βαγγέλης Νάστος, αυτό το πείραμα και ως χημικός και ως συγγραφέας στο βιβλίο σου το πέτυχε!

Να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο και ο συγγραφέας να έχει καλή συνέχεια και έμπνευση για τις επόμενες δημιουργίες του!

Όλγα Μούσιου-Μυλωνά

Σχολική Σύμβουλος Π.Ε.