Περί θρησκευτικού όρκου

Γιώργος Τρυφωνόπουλος*

Τις τελευταίες μέρες έχει ξεσπάσει θύελλα αντιδράσεων που ο νέος πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ορκίστηκε με πολιτικό όρκο, αντί του θρησκευτικού ως είθισται. Ωστόσο, θα μου επιτραπεί μια ιστορική-θεολογική αναδρομή σχετικά με το θέμα του όρκου.

 Ο Χριστός χαρακτηριστικά στο κατά Ματθαίον ευαγγέλιο αναφέρει, «Εγώ δε λέγω υμίν μη ομόσαι όλως. Έστω δε ο λόγος υμών ναι ναι, ου ου»(Μτθ ε, 34). Επομένως ο ίδιος καταφέρεται ενάντια στον όρκο, προσθέτοντας πως αρκεί ο λόγος κάθε ανθρώπου δηλαδή η τιμή του. 

Σε πλήρη ταύτιση με την προτροπή του Χριστού έρχεται και ο άγιος Ιάκωβος ο αδελφόθεος, επαναλαμβάνοντας σε γενικές γραμμές τον λόγο του Κυρίου «πρὸ πάντων δέ, ἀδελφοί μου, μὴ ὀμνύετε μήτε τὸν οὐρανὸν μήτε τὴν γῆν μήτε ἄλλον τινὰ ὅρκον· ἤτω δὲ ὑμῶν τὸ ναὶ ναί, καὶ τὸ οὒ οὔ, ἵνα μὴ εἰς ὑπόκρισιν πέσητε.»(Ιακ. ε, 12). Πάλι και εδώ έχει σημασία η τιμή του ανθρώπου, να είναι συνεπής σ’ αυτά που λέγει.

 
Στην προτροπή του Χριστού δεν θα μπορούσαν να μην συνταχθούν και οι πατέρες της εκκλησίας. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, σχολιάζοντας τον δεκάλογο των εντολών , αναφέρει «γι΄ αυτό να μην ορκίζεσαι ποτέ, αλλά να αποφεύγεις ολοσδιόλου τον όρκο, γιατί από τον όρκο προέρχεται και η παράβαση του όρκου, που απομακρύνει τον άνθρωπο από τον Θεό και συγκαταλέγει με τους αμαρτωλούς τον επίορκο», εδώ επισημαίνεται το γεγονός της βαρυτέρας αμαρτίας που μπορεί να διαπράξει ο άνθρωπος ενώπιον του Θεού αν έχει γίνει επίορκος, (και σ’ αυτήν την θέση δεν το έχουμε ζήσει ουκ ολίγες φορές). Ο δε έτερος άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος θεωρεί πως ο άνθρωπος θα πρέπει, «με το λόγο και τη συμπεριφορά που θα πιστοποιεί το λόγο του. Η επιορκία, όπως και η ψευδορκία, είναι άρνηση του Θεού». Πολύ σκληρά καταφαίνεται κατά του όρκου και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγοντας ότι, «Ο όρκος είναι φοβερός και επιβλαβής, φάρμακο ολέθριο, δηλητήριο χαλεπό, βέλος σατανικό, ισχυρή παγίδα… Είναι το πιο φοβερό από όλα τα αμαρτήματα… και αυτοί που φυλάττουν τον όρκο και οι επίορκοι το ίδιο θα κολαστούν», στο ίδιο μήκος κύματος και ο Μέγας Βασίλειος,γι’ αυτόν ο όρκος «προξενεί τον θάνατο στις ανθρώπινες ψυχές, διότι αυτός που ορκίζεται, πολλές φορές, προβαίνει στην επιορκία. Είναι όπλο απάτης». Και άλλοι πολλοί πατέρες και διδάσκαλοι της εκκλησίας καταφέρονται ενάντια στον όρκο και ειδικότερα όταν αυτό αναγάγεται στο πρόσωπο του Θεού. 

Ωστόσο, για την ιστορική αξία του θέματος αξίζει ν’ αναφέρουμε την ύπαρξη του θρησκευτικού όρκου στα Ελληνικά πράγματα. Υπαίτιος και εφευρέτης θεωρείται ο αρχιμ. π. Θεόκλητος Φαρμάκιδης, όπου επί εποχής του βασιλέως Όθωνος καθιερώνει τον θρησκευτικό όρκο, ίσως βαθύτερος σκοπός του να ήταν δηλώσει την Θεία πρόνοια η οποία έφερε τον βασιλέα στην Ελλάδα, ενώ πολύ περισσότερο θα μπορούσε να υποτάξει την εκκλησία στην πολιτεία. Σ’ αυτήν του την πρακτική αντιδρά ο μεγάλος κληρικός και διδάσκαλος του Γένος Κωνσταντίνο ο εξ Οικονόμων, διότι ο Θεόκλητος δεν δίστασέ μέσω καταλλήλων προσώπων να επιβάλλει τον θρησκευτικό όρκο ακόμα και στους ιερείς ενώπιο δικαστηρίων, στους δε λοιπούς λαϊκούς καθίσταται υποχρεωτικός. Απ’ αυτό καθίσταται σαφές πως ο θρησκευτικός όρκος δεν εντάσσεται καν στην παράδοση του έθνους μας, αλλά προήθλε από τον δυτικόφρονα π. Θεόκλητο Φαρμακίδη.

Μετά απ’ όλα αυτά φαίνεται ξεκάθαρα πως ο θρησκευτικός όρκος απαγορεύεται ρητά από την εκκλησία, άλλο αν εμείς παραβαίνοντας τους κανόνες προβαίνουμε σ’ αυτήν την πράξη για να προσδώσουμε κάτι ιερό, ως μια αξία(π.χ. ορκωμοσίες, δικαστήρια κ.τ.λ.), σίγουρα δεν προβλέπεται μέσα στην εκκλησία.

Επομένως μήπως τελικά ο όρκος δεν ανήκει στην ελληνορθόδοξη παράδοση μας. Μήπως τελικά ένας άθεος εφαρμόζει καλύτερα την εντολή από εμάς τους υπερορθοδόξους. Πριν από αυτή την καθιέρωση, μήπως οι άρχοντες και οι ηγέτες που δεν ορκίζονταν θρησκευτικά δεν προσέφεραν στο έθνος(βλέπε Καποδίστριας κ.τ.λ.). Ας έχουμε καλύτερα στην θύμηση μας για την εκκλησία είναι προτιμότερος ένας δηλωμένος άθεος, παρά ένας δεξιός υποκριτής, που θα καταργεί την αργία της Κυριακής, θα προσπαθεί να μεταβάλλει μέσω γενικών γραμματέων το μάθημα των θρησκευτικών σε θρησκειολογία.-

* Ο Γιώργος Τρυφωνόπουλος είναι Θεολόγος