Πρέσπες, μια αναδρομή 25 χρόνων

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΙΑΝΗ

«Στο βάθος κάθε ανθρακωρυχείου υπάρχει πάντα ένα λευκό άλογο». Το λευκό άλογο της Φλώρινας, που είναι γεμάτη από ανθρακωρυχεία, είναι οι Πρέσπες. Οι δίδυμες αστραφτερές λόγχες που είναι μπηγμένες μέσα στα σύνορα.

Οι μεγάλες πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται ήδη ένα τέταρτο του αιώνα στις εσχατιές τις Ελλάδας  με την ονομασία «ΠΡΕΣΠΕΣ», αποτελούν τη μικρή κιβωτό του πολιτισμού αυτού του τόπου.

Οι Πρέσπες αποκάλυψαν την κρυπτικότητα ενός σπαρακτικού τοπίου και την παρέδωσαν στους Έλληνες και στους γειτονικούς λαούς. Αυτό το τοπίο αιχμαλώτισε το Θόδωρο Αγγελόπουλο και δε μιλώ μόνο για τα νερά και τα χώματα, αλλά μιλώ κυρίως για την ιστορία. Αυτό το τοπίο μάγεψε το Μίκη Θεοδωράκη, αυτό το τοπίο σηκώνει τους καλλιτέχνες που έρχονται εδώ σ’ ένα φυσικό ύψος πάνω από το έδαφος. Ο Σαββόπουλος λέει ότι αυτό το τοπίο ασκεί υψηλή τέχνη, ασκεί πολιτισμό.

Τι έκανε τις Πρέσπες μοναδικές; Η ευσυνειδησία, η σχολαστικότητα, η αίσθηση ευθύνης των ακριτών κατοίκων που ζουν εδώ πάνω. Ασφαλώς το ότι και η τελευταία πέτρα διηγείται ένα παραμύθι. Το τυλιχτάρι της Πρέσπας  μιλάει για τα ανθρώπινα πάθη από τα χρόνια του Βυζαντίου με το φιλόδοξο τσάρο Σαμουήλ να θέλει να εγκαταστήσει μια αυτοκρατορία ενάντια στο Βυζάντιο, μέχρι και το μισό του εικοστού αιώνα όπου στα υψώματα της Πρέσπας, στα χωριά και στα νερά της, παίχτηκε η τελευταία πράξη του δράματος του εμφυλίου πολέμου.

Η μαγεία του τοπίου δεν εμπόδιζε σε ώρα που ηχούσαν τα όπλα να συντελούνται τα πιο παράδοξα μυστήρια. Ο γάμος του Νίκου Ζαχαριάδη και της Ρένας Κουκούλου στον Άγιο Αχίλλειο, το πέρασμα του Μάρκου. Η αγιοσύνη που περιβάλει το όνομα του Πέτρου Κόκκαλη, που χειρουργούσε τους αντάρτες σε μια σπηλιά μεταξύ Πύλης και Βροντερού, δίχως αναισθητικό. Κάποτε, η Ιστορία θα δώσει στη σύγχρονη Πρέσπα αυτά που της αξίζουν. Εμείς έχουμε υποχρέωση να πούμε τι έγινε εδώ  αυτά τα 25 χρόνια.

Όλα ξεκίνησαν από τη Ντάνα, με τα απέραντα σμαραγδίσια μάτια, μια υπέροχη μικρούλα μαθήτρια που παραπονιότανε ότι το χειμώνα δε μπορούσε να πηγαίνει στο σχολείο γιατί η λίμνη πάγωνε… Συγκινήθηκε όλη η Ελλάδα και ο Αντώνης Σαμαράκης πρώτος. Αναπτύχθηκε ένα φλογερό ειδύλλιο ανάμεσα τους. Ο Σαμαράκης τότε 70, η Ντάνα 10.  Κάθε βράδυ, ο μεγάλος Έλληνας συγγραφέας τηλεφωνούσε στο «Κορίτσι της Πρέσπας», της διάβαζε κάποιο ποίημα, κάποιο παραμύθι και όλα μετά πήραν φωτιά.

Αυτή είναι μια από τις αιτίες της πυρκαγιάς που άναψε στις Πρέσπες. Από τη σπίθα του ειδυλλίου που αναφέραμε πρόεκυψε η υπέροχη πλωτή γέφυρα που ενώνει την ακτή με το νησί και από εκεί πρόεκυψε πλήθος κόσμου στις εκδηλώσεις.

Τα πρώτα χρόνια ο κόσμος  πήγαινε με τις πλάβες στο νησί, μέσα σε μια ατμόσφαιρα ιερότητας και μυστηρίου, όπως στα «Μυστικά του Βάλτου» της Πηνελόπης Δέλτα. Τότε οι κάτοικοι ζύμωναν το ψωμί και οι ψαράδες άπλωναν δίχτυα για να ταΐσουν τις φαμελιές αλλά και τους πελεκάνους με τους οποίους διατηρούν πάντα τρυφερές σχέσεις.

Δεν ήταν δύσκολο αργότερα  η Πρέσπα να γίνει τόπος προσκυνήματος υψηλών προσώπων. Δεν υπάρχει Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ούτε υπήρξε Έλληνας Πρωθυπουργός που δεν προσήλθε στις Πρέσπες σαν ταπεινός προσκυνητής. Από τον Ανδρέα Παπανδρέου φτάσαμε στον Αλέξη Τσίπρα. Και από το Θόδωρο Αγγελόπουλο περάσαμε στον μεγάλο Μάνο Χατζιδάκη, δυστυχώς με ένα ραντεβού που δεν έγινε. Ο μεγάλος Μάνος ήταν ο πρώτος που είχε συμφωνήσει να έρθει εδώ το 1989. Όμως τα πολιτικά πάθη της εποχής, τα τερτίπια  και τα μαγειρέματα εκείνων των ημερών στέρησαν από τη μαγική Πρέσπα την επίσκεψη ενός μάγου  με τα ωραιότερα μουσικά δώρα.

Φανταστείτε, είχαν γίνει και αφισοκολλήσεις και ο Χατζιδάκης είχε τελειώσει τις πρόβες. Και μετά πέρασαν από ‘δω η Ελένη Καραίνδρου, ο Goran Bregovic, ο Θάνος Μικρούτσικος, η Χάρις Αλεξίου, η Μαρία Φαραντούρη, η Πρωτοψάλτη, η Αρβανιτάκη, η Γαλάνη, η Τσανακλίδου, η Γιαννάτου, ο Μητσιάς, ο Νταλάρας, οι Κατσιμιχαίοι, ο αείμνηστος Μητροπάνος, η Τσαλιγοπούλου, ο Λιδάκης, ο Μάριος Φραγκούλης, η Μελίνα Κανά, η αξέχαστη Μαρία Δημητριάδη, ο Σταμάτης Σπανουδάκης. Μεγάλοι οργανοπαίκτες, ο Φερούζ Μουστάφωφ, ο Σαλέας. Ο Κότσιρας, ο Μπάσης, ο Μακεδόνας, ο Μάλαμας, ο Παπακωνσταντίνου, η Έλλη Πασπαλά, ο Σταμάτης Κραουνάκης, ο Χρήστος Νικολόπουλος, οι Πυξ Λαξ, νεανικά συγκροτήματα, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, η Δέσποινα Βανδή, η Έλλη Κοκκίνου και άλλοι.

Το σπάνιο αφιέρωμα στο Μίκη Θεοδωράκη ξεχώρισε γιατί εκείνη τη βραδιά έγινε και η συμβολική υπογραφή μεγάλων προσωπικοτήτων της χώρας και του εξωτερικού για να είναι ο Μίκης υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης. Στις δυο βραδιές  του Αγίου Αχίλλειου, ο Μίκης διεύθυνε συμβολικά τη μεγάλη ορχήστρα του Βελιγραδίου στην πρώτη της έξοδο από τη χώρα, που μόλις πριν λίγες μέρες βομβαρδίζονταν. Και φυσικά παρουσίαζε το «Άξιον Εστί» με το Μανόλη Μητσιά, το Γιάννη Φέρτη και το Γρήγορη Βαλτινό.

Μεγάλο αφιέρωμα στη Μαρία Κάλας, με έκθεση προσωπικών της αντικειμένων. Το καλύτερο που έγινε στη χώρα, υπό την επίβλεψη του Γιάννη Μετζικώφ.  

Μεγάλα αφιερώματα στο Νίκο Γκάτσο και στον Οδυσσέα Ελύτη με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, το Γιώργο Κουρουπό και το Σπύρο Σακκά.

Μεγάλο αφιέρωμα στο Λευτέρη Παπαδόπουλο, όπου η Ειρήνη Παπά διάβασε αποσπάσματα από το «Άσμα Ασμάτων». Η Ειρήνη Παπά είναι η κορυφαία του χορού της ανάδειξης των Πρεσπών σε άγιο τόπο του Πολιτισμού μας. Σε ανύποπτο χρόνο είχε γυρίσει εδώ βίντεο κλιπ για τις «Ραψωδίες» του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Μαγεύτηκε από τον τόπο, έκανε γυρίσματα στις πλάγιες, στο Βίτσι, με ένα κατάμαυρο ράσο, πήδησε από εκεί στην Αγία Σοφία για να ψάλλει το «τη Υπερμαχώ», γύρισε στον Άγιο  Αχίλλειο φορώντας έναν πορφυρό ολόλαμπρο χιτώνα και έψαλλε το «Χριστός Ανέστη» και τέλος ανέβηκε τα 175 σκαλιά στο ασκηταριό της Παναγίας Ελεούσας. Ένα μικρό καλλιτεχνικό θαύμα. Διάβασε εκεί, μόνη στην απεραντοσύνη των λιμνών, το «Τροπάριο της Κασσιανής» σε έξοχη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά.

Το ένα μεγάλο γεγονός έφερνε το άλλο. Ήρθε η Μέλινα στα δύσκολα χρόνια της, συνεπαρμένη, αγνόησε τους γιατρούς και μπήκε στο νάρθηκα της Βασιλικής σαν αυτοκράτειρα, ταπεινή και μεγαλειώδης μαζί.

Μετά ήρθε η «Ηλέκτρα» με το Θεσσαλικό Θέατρο και τη Λυδία Κονιόρδου.

Μετά ήρθε ο Ανδρέας Βουτσινάς με τη Ζωή Λάσκαρη. Μετά ήρθε ο Νίκος Κούρκουλος, ο αείμνηστος, που αγάπησε πολύ τις Πρέσπες και έφερε εδώ για ένα μήνα τη Θερινή Ακαδημία Θεάτρου με πλήθος Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Μεγάλων ονομάτων.

Ήρθε ο Παντελής Βούλγαρης με τον Αλέκο Φασιανό και τον Μανώλη Μητσιά. Ερχόταν κάθε χρόνο ο Αντώνης Σαμαράκης. Άρχισαν τα καραβάνια των ηθοποιών. Γρηγόρης Βαλτινός, Κοραλία Καράντη (οι δεσμοί της με τις «Πρέσπες» είναι συνεχείς) Γιάννης Μπέζος, Άννα Βαγενά. Μεγάλες μορφές της σύγχρονης τέχνης, ο Γιάννης Μετζικώφ, η Ελευθερία Ντεκώ, άφησαν και πήραν χνάρια εδώ πάνω Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, τρεις φόρες παρών και φέτος τέταρτη με τη συνταρακτική παράσταση «ΑΡΧΑΙΟ ΑΙΜΑ» και η καταπληκτική Μαρία Ναυπλιώτη στη «Μελίνα» της Σοφία Σπυράτου που κατασυγκίνησε τους θεατές και στον Άγιο Αχίλλειο και στη μαγευτική βραδιά του Ηρωδείου. Τίποτα πιο σημαντικό δεν έγινε ποτέ για τη Μελίνα.

Μεγάλες ορχήστρες από τη Σόφια και τη Μόσχα, όπως «οι Αγγελόφωνοι» από τη Βουλγαρία και η θρυλική χορωδία του Μοναστηρίου «Νοβοσπάσκι» της Μόσχας.

Πατριάρχες και Αρχιεπίσκοποι ρίγησαν στο ξαναζωντάνεμα της Βασιλικής. Τα τελευταία χρόνια τα  αφιερώματα στο Βασίλη Τσιτσάνη ήταν τα πρώτα στη χώρα. Ουδείς ετίμησε το μεγάλο Τρικαλινό βάρδο όπως οι «Πρέσπες». Η παλιά του θρυλική κομπανία  ήρθε  στη Φλώρινα αλλά και νεότεροι ζηλωτές.

Τεράστια προσφορά αυτά τα 25 χρόνια οι εκδόσεις των «Πρεσπών» με μοναδικά αφιερώματα και  λευκώματα για τον Οδυσσέα Ελύτη, το Μίκη, το Μάνo, την Καραίνδρου, τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Ένα εξαιρετικό περιοδικό για όλες τις βαλκανικές χώρες, σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες, το «ASYLOUΜ», εμπνευσμένο από το Μίμη Σουλιώτη που έφυγε νωρίς, αλλά άφησε σπουδαία δουλειά. Αυτός ήταν ο επιμελητής των εκδόσεων. Βιβλία εξόχως διαφωτιστικά όπως η «Βιογραφία του Καπετάν Κώττα» από τον Ανδρέα Ανδρέου, όπως «η Μακεδονία» του Νετζατί Τζουμαλί, το θαυμάσιο λεύκωμα «Θέμης Μηλώσης» του Δημήτρη Μπέσα, «Παραμύθια της Περιοχής» της Αντιγόνης Τσάμη, το εξαιρετικό βιβλίο «Εισαγωγή στη Μουσική» του Αλύπιου. Οι «Φωτογραφίες» του Αντρέα Εμπειρικού, θαυμάσιες ιστορικές αναφορές από Φλωρινιώτες συγγραφείς όπως η «Απελευθέρωση της Φλώρινας» από το Λάζαρο Μέλλιο, το «Αμύνταιο» του Θεμιστοκλή Λιάνη. «Μια ανθρωπινή ιστορία» του Ευάγγελου Γιαννόπουλου και ο τραυματισμός του στο αλβανικό. Μεγάλα λευκώματα για τα παλιά κεφαλοχώρια της Φλώρινας, μοναδικά ντοκουμέντα για το μέλλον. Όλον αυτόν τον πλούτο τον ανέδειξε η πολύμορφη εικαστική ματιά και όχι μόνο η ματιά του Δημήτρη Καλοκύρη . Δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτε οι εκδόσεις των «Πρεσπών» και είναι πλουσιότερες από τα κορυφαία ιδρύματα, όπως το Μέγαρο Μουσικής και το Εθνικό Θέατρο.

Από κάποιο σημείο και πέρα οι «Πρέσπες» ανταποκρινόμενες στα βαθιά αιτήματα της εποχής εξακτινώθηκαν και σε άλλες περιοχές του νομού της Φλώρινας. Στην κοιτίδα των Πρωτομακεδόνων Βεγορίτιδα, στο αρχαίο Πάτελι, όπου με την μοναδική συμβολή του στρατού δημιουργήθηκε στις ακρογιαλιές της λίμνης ένα μοναδικό θεατράκι με την εξέδρα του μέσα στη λίμνη. Το Φεστιβάλ Βεγορίτιδας, παιδί του φεστιβάλ των «Πρεσπών», το εγκαινίασε η Ευανθία Ρεμπούτσικα μαζί με τον Παναγιώτη Καλαντζόπουλο.

Μεγάλα καλλιτεχνικά γεγονότα έγιναν επίσης  στο μαρτυρικό Λέχοβο, στο Αμύνταιο, στη λίμνη Ζάζαρη κάτω από το Νυμφαίο, στα σύνορα της Νίκης μια ανεπανάληπτη εκδήλωση με την «Αντιγόνη» του Νίκου Κούνδουρου με σκοπό τη βιβλιοθήκη του Σεράγεβο που είχε καταστραφεί.

Με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων οι «Πρέσπες» φιλοξένησαν 35 Ολυμπιονίκες από όλο τον κόσμο που υπέγραψαν κοινή δήλωση για την Εκεχειρία.

Όλα αυτά έγιναν μέσα σε ένα πνεύμα φιλαλληλίας, αγάπης για την ειρήνη και ενότητας απίστευτης. Αυτό το τελευταίο έγινε και αφορούσε ακόμα και τον πολιτικό κόσμο της χώρας που όταν έμπαινε στον άγιο χώρο των Πρεσπών εγκατέλειπε τα πάθη, τα  σουσούμια και τα χούγια της Πολιτικής.

Θα ήταν άδικο αν δε λέγαμε ότι η πολιτεία στάθηκε μεγαλόπρεπα δίπλα στις «Πρέσπες». Όλα τα χρόνια, όλες  οι κυβερνήσεις, όπως μεγαλόπρεπα στάθηκε ο Τύπος και τα ΜΜΕ. Αυτά ανέδειξαν το φεστιβάλ των «Πρεσπών» σε ισοδύναμο με τα μεγάλα φεστιβάλ της χώρας  

Η αφιλόκερδη προσφορά ανώνυμων Φλωρινιωτών, κατοίκων της πόλης και των χωριών είναι αυτή που θεμελίωσε και οικοδόμησε τις «Πρέσπες» με πείσμα, με απίστευτη δουλειά, με αγάπη και με όνειρο. Μέσα στη ιερατική ερημιά των συνόρων συνέβησαν τα κάλλιστα.

Οι «Πρέσπες» είναι πια αρπαγμένες από τα πανί της εποχής, μπορούν να προχωράνε και στις μπουνάτσες και στις τρικυμιές. Κι επειδή όλα στη χώρα μας είναι φως, το φως των «Πρεσπών» είναι αλλιώτικο. Φωτίζει ακόμα και αν δεν το βλέπεις, Είναι μαγικό. Δεν έρχεται μόνο από τον έξω κόσμο. Έρχεται και κάτω από τη γη. Εμφανίζεται και εξαφανίζεται. Το φως των «Πρεσπών» είναι ένα θαύμα.

Υ.Γ. Θέλω να κλείσω τονίζοντας  τη συμβολή τριών ανθρώπων που μέσα στον πλου αυτής της 25ετίας οδήγησαν το καράβι των «Πρεσπών» με σιγουριά και «πρόσω ηρέμα» πάντα…

Της προέδρου του Οργανισμού κ. Χρύσας Μάντση, του Αλέξη Κωστάλα, (ισόβιο παρουσιαστή των εκδηλώσεων) και του υπεύθυνου οικονομικών, Γιώργου Μαρτίνη.