Η Φυσιολογία του Οργανισμού: Μέρος 2ο

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Το διακριτικό χαρακτηριστικό των ζώων σε σχέση με τα φυτά είναι η κίνησή τους στο χώρο, καθώς και μια σειρά άλλων λειτουργιών που συνδέονται με αυτήν, όπως πχ. η αίσθηση του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερα στον άνθρωπο έχει αναπτυχθεί η πιο πολύπλοκη συσκευή του σύμπαντος, ο εγκέφαλος, στον οποίο εδράζουν ανώτερες ψυχικές και νοητικές λειτουργίες που έχουν οδηγήσει στη δημιουργία κοινωνικού πολιτισμού.

Η ζωική λειτουργία προσομοιώνεται από το απλό μηχανιστικό σχήμα: Είσοδος/Αίσθηση -> Επεξεργασία -> Εξοδος/Κίνηση. Η είσοδος των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος στον οργανισμό γίνεται από τα αισθητήρια όργανα, τα σημαντικότερα εκ των οποίων είναι ο οφθαλμός για την όραση, το αυτί για την ακοή και το δέρμα για την αφή και την αίσθηση της θερμοκρασίας. Τα αισθητικά δεδομένα οδηγούνται σε ειδικά κέντρα επεξεργασίας του εγκεφάλου, όπου αξιολογούνται ανάλογα με βάση τις δύο αρχές της ζωής: την αυτοσυντήρηση και την αναπαραγωγή. Αν εκτιμηθεί ότι ο οργανισμός πρέπει να κινητοποιηθεί, όπως πχ. μετά από απειλή από εχθρό ή για κυνήγι τροφής, τότε σχηματίζεται η αντίστοιχη εντολή κίνησης, η οποία οδηγείται στους μυς με σκοπό την εκτέλεσή της. Οι μυς είναι αναρτημένοι στα οστά και με τη σύσπασή τους βραχύνονται, ανθίστανται στη βαρύτητα και προκαλούν την κίνηση. Όλα τα ζώα έχουν ένα τουλάχιστον υποτυπώδες νευρικό σύστημα, το οποίο λειτουργεί κυρίως αντανακλαστικά, δηλαδή κάθε ερέθισμα προκαλεί μία συγκεκριμένη απάντηση. Για παράδειγμα, στη θέα ενός επιθετικού έχθρου όλα τα συστήματα του οργανισμού αφυπνίζονται με σκοπό την πάλη ή την φυγή, ενώ σε ασφαλές περιβάλλον προκαλούνται συμπεριφορές φιλίας και συμπόνοιας.

Ιδιαίτερα στον άνθρωπο το νευρικό σύστημα επιτελεί πολυδιάστατη λειτουργία που διαφεύγει των αντακλαστικών συμπεριφορών με δύο κυρίως νοητικά φαινόμενα: τη συνείδηση, που αποτελεί την επίγνωση του εαυτού και τη διάκρισή του από το περιβάλλον, και τη βούληση, η οποία επιτρέπει την επιλογή από διάφορες διαθέσιμες δράσεις. Σχετικά φαινόμενα είναι η μνήμη, η κρίση, η μάθηση και η φαντασία. Σε σχέση με τα άλλα ζώα, ο άνθρωπος έχει μειωμένη ευαισθησία στην άμεση αντίληψη του περιβάλλοντος, γιατί δεν είναι τόσο απαραίτητες αφού κατασκεύασε ασφαλή περιβάλλοντα διαβίωσης. Αντίθετα, η δημιουργικότητά του σε συνδυασμό με την λεπτότητα των χεριών οδήγησε στην επικράτησή του πάνω στη γη. Όπως κάθε βιολογικό χαρακτηριστικό, έτσι και η συμπεριφορά, διαμορφώνεται από δύο ειδών παράγοντες: τους γενετικούς-κληρονομικούς που καθορίζουν τις εγγενείς δυνατότητες λειτουργίας και τους επίκτητους που οφείλονται στην επίδραση του περιβάλλοντος και μετατρέπουν τις δυνατότητες σε ικανότητες. Για παράδειγμα, τα ένστικτα είναι γενετικά καθορισμένα και δεν τροποποιούνται καθεαυτά, ενώ η συνειδητή συμπεριφορά είναι προϊόν μάθησης και επιβάλλεται τα πρώτα. Όπως, όμως, η κατάλληλη μόρφωση οδηγεί στην ολοκλήρωση του χαρακτήρα, έτσι και η έλλειψή της μπορεί να μετατρέψει το άτομο σε είδος χειρότερο από τα ζώα.