Το Πολιτιστικό Συνεχές

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η ανθρώπινη κοινωνία παρουσιάζει σημαντική ποικιλομορφία και χωρίζεται σε διακριτές ομάδες σε δύο επίπεδα: το πολιτιστικό, που διαμορφώνεται από διάφορα ανθρωπιστικά κριτήρια και είναι σχετικά ασαφές, και το πολιτικό, που επηρεάζεται από το πρώτο και ορίζει κυρίαρχα κράτη με συγκεκριμένα χωρικά σύνορα. 

Τα κριτήρια της πολιτιστικής διαφοροποίησης είναι ποικίλα και συνδυάζονται με πολύπλοκο τρόπο που μεταβάλλεται στο πέρασμα του χρόνου. Μερικά από αυτά είναι η γλώσσα, η θρησκεία, η σύγχρονη και παλαιότερη ιστορία, η ανθρωπο-γεωγραφία και τα βιολογικά χαρακτηριστικά, τα οποία διαδραματίζουν ξεχωριστό ρόλο ανά περίπτωση. Για παράδειγμα, η μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας απομονώνει τις δύο χώρες στις οποίες ομιλείται επίσημα και χαρακτηρίζει το Ελληνικό έθνος, ενώ, αντίθετα, η αγγλική χρησιμοποιείται διάσπαρτα σε διάφορες ηπείρους και δεν έχει παρόμοια πολιτιστική ισχύ.

Αν διατρέξουμε τον πλανήτη σε γεωγραφικό μήκος και πλάτος θα διαπιστώσουμε αναρίθμητες πολιτιστικές ομάδες, οι οποίες δεν υπακούουν σε καθολικούς κανόνες, αλλά περιγράφονται ως έχουν. Μια γενική, όμως, παρατήρηση είναι ότι η αλλαγή των χαρακτηριστικών δεν πραγματοποιείται απότομα και σε άλματα, αλλά βαθμιαία μεταξύ γειτονικών πληθυσμών. Για παράδειγμα, στην άπω Ανατολή η μετάβαση από τον κινεζικό-μανδαρινικό στο μογγολικό λαό λαμβάνει χώρα σε χιλιάδες χιλιόμετρα στέπας, ενώ στη Βαλκανική χερσόνησο, την οποία διχάζει το νοτιο-ανατολικό άκρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εναλλάσσονται πολλαπλές εθνότητες, γλώσσες και θρησκείες σε ελάχιστο χώρο. Η μετάβαση ανάμεσα στον Ελληνικό, τον Σλαβικό και τον Αλβανικό λαό γίνεται σχετικά πιο απότομα λόγω του συνοριακού υπολείμματος του Ψυχρού Πολέμου.  Αν, όμως, εστιάσουμε σε μία μικρή περιοχή, πχ. της Μακεδονίας, θα διακρίνουμε, επίσης, τη βαθμίδωση του πολιτισμού. Όσα, όμως, τείχη και να ορθωθούν με σκοπό την αποκοπή και αποδυνάμωση των λαών, η γειτνίαση θα αποτελεί πάντα έναν καθοριστικό παράγοντα πολιτιστικής συγγένειας αυτών. Το Τείχος του Βερολίνου και τα σύνορα-φαντάσματα στη Αφρικανική ήπειρο δεν μπορούν να αλλοιώσουν την ομοιομορφία εκατέρωθεν αυτών, καθώς, όσο ισχυρά και ψηλά να κτιστούν, το έδαφος από κάτω και ο αέρας από πάνω θα είναι κοινά.

Ενδιαφέρον γεγονός θα ήταν να αφεθούν ελεύθεροι οι λαοί να διαμορφώσουν αυθόρμητα τα σύνορα και τις σχέσεις τους, χωρίς την εξωγενή πίεση της διεθνούς εξουσίας, που σκοπό έχει πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά συμφέροντα μίας μικρής τάξης. Τότε, σίγουρα πολλά κράτη θα συγχωνεύονταν με άλλα, ενώ νέα και ανεξάρτητα θα εμφανίζονταν εκεί όπου τώρα καταπιέζονται ή εξαναγκάζονται σε συμβιβασμό. Ιδιαίτερα η περιοχή των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής, με τις πολλές χιλιάδες χρόνια ιστορίας, θα βίωνε συνταρακτικές αλλαγές, οι οποίες, ίσως, να οδηγούνταν από τις προαιώνιες κοινωνικές παραδόσεις της περιοχής. Λέγεται ότι ένας αστροναύτης που ενατένισε τη Γη από το διάστημα ανέφερε: "Είδα βουνά και κοιλάδες, θάλασσες και ωκεανούς, αλλά πουθενά δεν διέκρινα σύνορα".-