Ενέργεια και Κοινωνία

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η ενέργεια στη φύση παρουσιάζεται σε πολλές μορφές, κάθε μία από τις οποίες διακρίνεται από την οργάνωση ή τάξη της που μετράται με το μέγεθος της εντροπίας. Όσο υψηλότερη είναι η οργάνωση, τόσο μεγαλύτερη ποσότητα της αρχικής ενέργειας καθίσταται άμεσα χρήσιμη και με λιγότερες απώλειες για τον άνθρωπο. Για παράδειγμα, η μηχανική ενέργεια (δυναμική και κινητική) θεωρείται η ευγενέστερη μορφή γιατί διατίθεται άμεσα ως χρήσιμο έργο και σε αυτήν ανήκουν η αιολική και η υδροδυναμική. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι, επίσης, ισάξια, καθώς οι ηλεκτροκινητήρες διαθέτουν απόδοση μετατροπής σε έργο 100%. Ελάχιστα κατώτερες θεωρούνται η πυρηνική και η ηλιακή, η παραγωγή και αποθήκευση, όμως, των οποίων εγείρει σημαντικά προβλήματα. Αρκετά χαμηλότερης ποιότητας είναι η χημική ενέργεια, που περιλαμβάνει την καύση οποιουδήποτε υλικού, με απόδοση σε έργο περίπου 25%. Τέλος, η θερμική ενέργεια της ατμόσφαιρας θεωρείται σχεδόν άχρηστη. Καθολικός στόχος της κοινωνίας είναι η παραγωγή και διαχείριση όσο το δυνατόν υψηλότερης ποιότητας ενέργειας.

Η ανθρώπινη κοινωνία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα τεράστιο εργοστάσιο μετατροπής μορφών ενέργειας μεταξύ τους. Ιδιαίτερα εκτεταμένη είναι η χρήση της χημικής ενέργειας των ορυκτών καυσίμων στην κίνηση οχημάτων μεταφοράς, στη θέρμανση κτηρίων και στη βιομηχανική παραγωγή, καθώς και η παραγωγή και κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε οικιακές και βιομηχανικές εφαρμογές. Στις προηγμένες κοινωνίες χρησιμοποιείται εκτεταμένα για οικιακή χρήση (θέρμανση και μαγειρική) το φυσικό αέριο, που έχει χαμηλό κόστος και μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Αντίθετα, στη χώρα μας παραμένει σε εντατική χρήση το ακριβό πετρέλαιο, καθώς και η ηλεκτρική ενέργεια, λόγω του φθηνού κόστους παραγωγής από το διαθέσιμο κάρβουνο. Ιδιαίτερα, η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας διαθέτει ένα από τα πλουσιότερα κοιτάσματα κάρβουνου που απομένουν στην Ευρώπη, ωστόσο καταναλώνεται ταχέως εις βάρος της υγείας των κατοίκων, χωρίς να αποφέρει σε αυτούς ουσιαστικά βραχυ- ή μακροπρόθεσμα οφέλη. Αντίθετα, αφού αυτά θα εξαντληθούν σε λίγα χρόνια, ο περιβάλον χώρος θα παραμείνει άγονος και αναξιοποίητος.

Το 2015 στην παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας κυριαρχούσαν τα τρία βασικά ορυκτά καύσιμα, πετρελαίο, φυσικό αέριο και κάρβουνο, με ισοδύναμη αναλογία χρήσης περίπου 30% έκαστο, με το υπόλοιπο 10% να μοιράζεται ανάμεσα στην ηλιακή, την αιολική και την πυρηνική. Το μερίδιο των τελευταίων αναμένεται να αυξηθεί στο 15% μέχρι το 2030, αλλά η πυρηνική παραμένει διεθνώς ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα με πολλές περιβαλλοντικές και ανθρωπιστικές προεκτάσεις. Η συγκεκριμένη ενεργειακή αναλογία είναι αποτέλεσμα της πολιτικής, αφενός των ανεπτυγμένων καταναλωτών κρατών και αφετέρου των αναπτυσσόμενων παραγωγών, κυρίως των χωρών της Αραβικής χερσονήσου και της Ρωσσίας. Υπάρχει η υποψία ότι η πετρελαιο-βιομηχανία εμποδίζει, με φανερές ή κρυφές μεθόδους, την επέκταση άλλων μορφών ενέργειας, όπως του φυσικού αερίου ή των ανανεώσιμων πηγών, καθώς και τεχνολογιών αντικατάστασης. Το μέλλον επιφυλάσσει περιορισμένες αλλά ενδιαφέρουσες τροποποιήσεις στη χρήση της ενέργειας και κατ' επέκταση στον τρόπο ζωής. Για παράδειγμα, η χρήση ηλεκτροκίνητου ΙΧ οχήματος θα κόστιζε, με σημερινές τιμές Ελλάδας, μόνο 1 ευρώ/100 χιλιόμετρα. Επίσης, ένα τετραγωνικό μέτρο ηλιακού συλλέκτη για χρήση σε θέρμανση κατά τις 150 χειμερινές ημέρες (Νοέμβριο-Μάρτιο) ισοδυναμεί με περίπου 30 λίτρα πετρελαίου, συνεπώς, προς το παρόν, δεν θεωρείται ακόμα οικονομικά συμφέρουσα επένδυση. Η βελτίωση, όμως, της τεχνολογίας των συλλεκτών και συσσωρευτών (μπαταριών) αναμένεται νεπιφέρει επανάσταση στον τρόπο αποθήκευσης και ετεροχρονισμένης χρήσης της δωρεάν ηλιακής ενέργειας.

Ο τρόπος αποτελεσματικής και οικονομικής χρήσης της διαθέσιμης ενέργειας αποτελεί έναν από τους δείκτες του πολιτισμού μιας κοινωνίας, γεγονός που επαληθεύεται στην περίπτωση της ανοργάνωτης, αναποτελεσματικής και σπάταλης χώρας μας.-