Τα Τρία Κοινωνικά Συστήματα

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Στη σύγχρονη εποχή διακρίνονται σε αδρές γραμμές τρεις τάσεις οργάνωσης της κοινωνίας, οι οποίες θεμελιώνωνται σε αντίστοιχες πολιτικο-οικονομικές θεωρίες: ο κομουνισμός, η δικτατορία και ο καπιταλισμός, για τις οποίες στην πρόσφατη ιστορία υπάρχει επαρκής θεωρητική βάση και επανειλημμένη εφαρμογή στην πράξη.
Αν και η διατύπωση της θεωρίας κάθε πολιτεύματος ολοκληρώθηκε τον 19ο αιώνα, οι ρίζες τους ανάγονται στους αρχαίους χρόνους, με παραδείγματα κύριων εκφραστών, αντίστοιχα, τον Μωυσή, τον Πλάτωνα και τον Σόλωνα.

Ο θεωρία του κομουνισμού αποτελεί μια ιδιαίτερη και ευαίσθητη διατύπωση του παγκόσμιου ανθρωπισμού και αισιοδοξεί να θέσει οριστικό τέρμα στην ανισότητα, την αδικία και την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο μέσω μιας καθολικής επανάστασης έναντι του κατεστημένου. Οι Δέκα Εντολές του Μωϋσή, επίσης, αποτέλεσαν την πρώτη στην ιστορία προσπάθεια εξίσωσης όλων ανεξαιρέτως των μελών της κοινωνίας με την προώθηση απλών και εκλαϊκευμένων προτάσεων, όταν εκείνη την περίοδο πάνω από το 90% του πληθυσμού υπηρετούσε όλη του τη ζωή ως σκλάβος λίγων αρχόντων. Στο αντίθετο άκρο ο Πλάτωνας διατύπωσε, συχνά με δυσνόητο τρόπο, πολιτικές ιδέες, οι οποίες φαίνεται να αντιτίθενται σε ανθρωπιστικές αρχές και να οδηγούν σε απολυταρχικά καθεστώτα. Στο βιβλίο του "Πολιτεία" αναφέρει ότι ιδανικά η κοινωνία οφείλει να αποτελείται από τρεις τάξεις: τους βασιλείς-φιλοσόφους, που ηγούνται της κοινωνίας χωρίς, όμως, να δικαιούνται κατοχή περιουσίας, τους επίκουρους-φύλακες, που επιβάλουν τις οδηγίες των πρώτων, όπως περίπου οι σημερινές δυνάμεις ασφαλείας, και τους δημιουργούς-γεωργούς που αντιστοιχούν στο παραγωγικό εργατικό δυναμικό. Προϋπόθεση καλής λειτουργίας αποτελεί η τυφλή υποταγή στους νόμους που θέτουν οι φιλόσοφοι. Τέλος, ο Σόλωνας έζησε στην Αθήνα τον 6ο αιώνα π.Χ. και έδρασε σε μια εποχή που παρουσιάζει ποιοτικές ομοιότητες με τη σημερινή. Σε μια προσπάθεια να βοηθήσει τους φτωχούς αγρότες έναντι των πλουσίων ευγενών, αντί να προχωρήσει στη δήμευση της περιουσίας των δεύτερων, όπως θα προέβλεπε ο κομουνισμός ή η δικτατορία, διέταξε, έξυπνα, τη διαγραφή όλων των υπαρχόντων εκείνη τη στιγμή χρεών, προωθώντας, παράλληλα, την αναθέρμανση της οικονομίας. Ωστόσο, διατήρησε την κεφαλαιοκρατία και την οικονομική και πολιτική ιεραρχία, αλλά έφερε την αναλογικότητα στα φορολογικά βάρη και τη δυνατότητα συμμετοχής όλων στην εξουσία. Ο ίδιος ανέφερε ότι πριν παρουσιάσει το σχέδιό του ήταν αγαπητός από όλους, ενώ μετά έγινε μισητός από όλους, και ότι "δεν επέβαλε στους πολίτες τους ιδανικούς νόμους, αλλά τους καλύτερους από αυτούς που μπορούσαν να δεχθούν".

Κατά τη διάρκεια των αιώνων η σημασία και τα αποτελέσματα των πολιτικών θεωριών έχουν επαληθευτεί πολλές φορές, τόσες που κάποιος αναλογίζεται γιατί ο άνθρωπος επαναλαμβάνει συνεχώς τα ίδια λάθη. Τα συστήματα του εφαρμοσμένου κομουνισμού, της αυστηρής ολιγαρχίας και του ελεύθερου καπιταλισμού θεωρούνται αποτυχημένα και την τρέχουσα περίοδο η παγκόσμια κοινότητα συμβιβάζεται με τη λιγότερο επίπονη και διεφθαρμένη επιλογή, δηλαδή την τρίτη. Ωστόσο, απαιτούνται εμπνευστές και πνευματικοί οδηγοί για να διατυπώσουν μια νέα και οριστική λύση στο πολιτικο-οικονομικό πρόβλημα, πιθανώς συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα των γνωστών θεωριών με την υπάρχουσα εμπειρία. Ίσως, το πιο σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η εξάλειψη των πνευματικών αγκυλώσεων του παρελθόντος και η συνειδητοποίηση ότι υπάρχει ένα πραγματικά ιδανικό σύστημα και, τότε, ο δρόμος από την ορθή σύλληψη στην αποτελεσματική εφαρμοφή θα είναι πολύ σύντομος.-