Γεωγραφικό Πλάτος και Ανάπτυξη

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ελάχιστες κοινωνικές παρατηρήσεις μπορούν να γενικευτούν για την πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Μία εξ αυτών αποτελεί η συσχέτιση του γεωγραφικού πλάτους μιας χώρας ή περιοχής και της οικονομικής και κοινωνικής της ανάπτυξης. 

Με λίγες εξαιρέσεις, όσο μακρύτερα από τον ισημερινό κατοικεί ο άνθρωπος, είτε προς τον βορρά είτε προς το νότο, τόσο υψηλότερους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς δείκτες παρουσιάζει. Επειδή η γεωγραφική θέση και οι αντίστοιχες κλιματολογικές συνθήκες προϋπάρχουν χρονικά οποιασδήποτε ανθρώπινης δραστηριότητας, η απλή συσχέτιση μετατρέπεται σε σχέση αιτίου-αποτελέσματος και μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστούν ένα από τα βασικά αίτια της ακμής ή, αντίστοιχα, παρακμής ενός πολιτισμού.

Περιπτώσεις που επιβεβαιώνουν τη συσχέτιση γεωγραφικού πλάτους και ανάπτυξης προέρχονται από όλες τις ηπείρους. Στην Αφρική τα πιο ανεπτυγμένα κράτη είναι εκείνα που βρίσκονται στα άκρα της, συγκεκριμένα η Αίγυπτος και η Νότια Αφρική. Στη Λατινική Αμερική η Αργεντινή, για παράδειγμα, είναι πιο ανεπτυγμένη από τα κράτη κοντά στον ισημερινό και, μάλιστα, εντός της χώρας οι νοτιότερες περιοχές της ηγούνται των πιο βόρειων. Παρόμοια, οι ΗΠΑ παρουσιάζουν παραδοσιακά μεγαλύτερη ανάπτυξη στα βόρεια, ενώ ο Καναδάς απολαμβάνει πιο ώριμου και δίκαιου συστήματος πρόνοιας από τις ΗΠΑ. Επίσης, στην Ευρώπη ο Μεσογειακός νότος υπολείπεται σημαντικά του βιομηχανικά προηγμένου βορρά. Τέλος, στην Ασία παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο με τις περιοχές της Ινδίας και Κίνας κοντά στον ισημερινό να υπολείπονται εκείνων εκατέρωθεν αυτού. Οι εξαιρέσεις του κανόνα οφείλονται σε διαφοροποιήσεις λόγω της οικονομικής πολιτικής εντός συγκεκριμένων κρατών, πχ. οι βορειοανατολικές περιοχές της Γερμανίας είναι οι φτωχότερες και στην Ελλάδα η Μακεδονία και η Ήπειρος υπολείπονται της Αθήνας και της νότιας Ελλάδας. Μία άλλη αιτία εξαιρέσεων προκύπτει από τις ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες κοντά στους γήινους πόλους, πχ. στη Σιβηρία και τον βόρειο Καναδά, όπου  η συσχέτιση παύει να ισχύει.

Διάφορες θεωρίες έχουν εκφραστεί για την αιτιολόγηση της αυξημένης ανάπτυξης με την απομάκρυνση από τον ισημερινό. Ο γάλλος φιλόσοφος Μοντεσκιέ ανέφερε ότι "ο κρύος αέρας οδηγεί ... σε καλύτερη επιστροφή του αίματος στην καρδιά και ισχυρότερη σύσπαση των μυών", ενώ άλλοι επισήμαναν τοπικούς πολιτιστικούς, τεχνολογικούς και ιατρικούς λόγους. Συγκεκριμένα στην περίπτωση της Ευρώπης θεωρείται ότι το μετρίως ψυχρό και μειωμένης ηλιοφάνειας κλίμα των κεντρικών και βόρειων κρατών οδηγεί σε τέτοια διαμόρφωση του ψυχικού και πνευματικού δυναμικού του ανθρώπου, που ευνοεί τη συλλογική σκέψη και δράση, την υψηλή ευαισθησία για εθνικά θέματα, την υποσυνείδητη ένωση σε κοινούς γενικούς στόχους και τη χαμηλή ανοχή σε φθαρτικά και επιθετικά στοιχεία. Αντίθετα, σε ένα νότιο κράτος, όπως η Ελλάδα, επικρατεί η σχεδόν πλήρης έλλειψη συλλογικότητας με αποτέλεσμα τη διασπαστική και αδρανοποιητική λειτουργία της κοινωνίας.

Στο πλαίσιο της τρέχουσας Παγκοσμιοποίησης, η οποία φέρνει τα κράτη σε άμεσο ανταγωνισμό μεταξύ τους σε όλα τα επίπεδα, το χάσμα επιτείνεται περαιτέρω. Δυστυχώς, η σύγκριση του ανθρώπου με τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου τον υποβιβάζει σε χαμηλότερο επίπεδο, καθώς στο δεύτερο επικρατεί αρμονική ισορροπία, ενώ αυτός παραμένει στο αφύσικο στάδιο της ανισορροπίας.