Γενετική. Μέρος 2ο: Δυναμική Πληθυσμών

Σε ατομικό επίπεδο το γενετικό υλικό αποτελεί την οδηγία με την οποία κατασκευάζεται ο ζωντανός οργανισμός με την παράλληλη συνεργασία και επίδραση του περιβάλλοντος. Από την άλλη πλευρά, σε επίπεδο ομάδων, όπου λαμβάνονται υπόψιν πληθυσμοί, αποτελεί μια ενιαία μονάδα που μεταλλάσσεται διαρκώς με σκοπό την επιβίωση και εξέλιξή τους.



Σύμφωνα με τη σύγχρονη θεωρία της εξέλιξης η αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος οδηγεί στο συνεχή έλεγχο της ικανότητας επιβίωσης των φορέων τους και στην επιλογή εκείνων που είναι πιο αποτελεσματικοί στην προσαρμογή. Με απλά λόγια, στη φύση μόνο οι ικανότεροι και ισχυρότεροι επικρατούν ή, σε περίπτωση καταστροφικών συνθηκών, επιβιώνουν έναντι των άλλων. Στο ανταγωνιστικό αυτό πλαίσιο τα γονίδια τείνουν να διατηρηθούν με κάθε τρόπο στην παρούσα και, μέσω της αναπαραγωγής, στις επόμενες γενεές και για αυτό παρακινούν τον φορέα τους να πασχίζει για την επιβίωση ή/και επικράτησή του. Έτσι, στην περίπτωση του ανθρώπου μπορεί να θεωρηθεί ότι τα γονίδια βρίσκονται πίσω από το ατομικό συμφέρον, τον εγωισμό και την οικογενειοκρατία. Στην πολύπλοκη ανθρώπινη κοινωνία κοινό συμφέρον εκδηλώνεται, επίσης, και μεταξύ ατόμων που δεν είναι συγγενείς αλλά μοιράζονται την ίδια ιδέα ή άποψη. Ο Βρετανός βιολόγος Richard Dawkins επισήμανε ότι η ανώτερη νόηση του ανθρώπου τον απελευθέρωσε από τη στενό ατομισμό των γονιδίων και του επέτρεψε να επιλέξει άλλες κατευθύνσεις, όπου θα διαθέσει τον εαυτό του. Σε αντιστοιχία με το γονίδιο (gene), πρότεινε το λεγόμενο μιμίδιο (meme), το οποίο ορίζεται ως κάθε ιδέα ή συμπεριφορά που διαδίδεται μέσω του πολιτισμού. Έτσι, όπως το γονίδιο, έτσι και το μιμίδιο τείνει προς την επιβίωση και εξαναγκάζει τον άνθρωπο σε συμπεριφορά διατήρησής του. Για παράδειγμα, ένα κοινό σύνολο ιδεών (πχ. έθνος, οργάνωση, πολιτικό κόμμα κλπ) αποτελεί ένα μιμιδίο που ενώνει τα άτομα-φορείς σε συνεργασία με σκοπό την προστασία του.

Ενώ η τάση του ατόμου να επιβιώνει αποτελεί φυσική ενδογενή υποχρέωση του ίδιου, από την άλλη πλευρά, η φύση φροντίζει για την επιβίωση της ομάδας συνολικά . Με τον τρόπο αυτό εξηγείται η αυτοθυσία ορισμένων μελών, τα οποία θυσιάζουν το συμφέρον τους για το συμφέρον της κοινωνίας, συμπεριφορά που ονομάζεται βιολογικός αλτρουισμός. Στο ζωικό βασίλειο υπάρχουν άφθονα παραδείγματα "αλτρουιστικής αυτοκτονίας": έντομα όπως μέλισσες, μυρμήγκια, τερμίτες κα. προσελκύουν σε απομακρυσμένο σημείο και παραδίδονται στον εχθρό με σκοπό να σωθεί ο υπόλοιπος πληθυσμός. Παρόμοια φαινόμενα υπάρχουν και στον άνθρωπο, όπως για παράδειγμα η αυτοθυσία των Αρχαίων Σπαρτιατών, παρατηρούνται, όμως, μόνο όταν η κοινωνία είναι συμπαγής και ο πολιτισμός πνευματικά αναβαθμισμένος. Σε παρόμοιο πλαίσιο εντάσσεται και η σχέση μεταξύ αδελφών, στην οποία επικρατούν δύο αντιρροπούμενες δυνάμεις: από τη μία η συνεργασία με σκοπό τη διατήρηση των κοινών γονεϊκών γονιδίων και από την άλλη ο ανταγωνισμός για την κυριαρχία στο μερίδιο της κληρονομιάς. Εντυπωσιακό παράδειγμα αποτελεί εκείνο των μελισσών: λόγω του ιδιαίτερου τρόπου καθορισμού του φύλου, μεταξύ των θήλεων αδελφών επικρατεί ισχυρή συγγένεια, της τάξης του 75%, με αποτέλεσμα γονιδιακά να "συμφέρει" ένα θήλυ άτομο η γονιμοποίηση της αδελφής του από ότι η δική του και για αυτό οι εργάτριες υποστηρίζουν τη γονιμοποίηση της βασίλισσας ενώ οι ίδιες δεν τεκνοποιούν. Για τον άνθρωπο ο βιολόγος John Haldane είπε αστειευόμενος ότι "Ναι, μπορώ να χαρίσω τη ζωή μου, μόνο αν αυτή η θυσία μου χρειαστεί να σώσει τη ζωή τριών αδελφών μου ή, αν θέλετε, εννιά εξαδέλφων μου", υποδηλώνοντας την ισορροπία των βαρών μεταξύ των γονιδίων ενός ανθρώπου και των συγγενών του.

Τα δεδομένα της γενετικής επιστήμης οδηγούν σε πολλά άλλα ενδιαφέροντα συμπεράσματα για την κοινωνία των ζώων και του ανθρώπου και δημιουργούν ένα απόλυτο πλαίσιο σύγκρισης μεταξύ τους, στο οποίο πολλές φορές φαίνεται ότι με ποιοτικούς όρους ο δεύτερος υπολείπεται σημαντικά των πρώτων.-