Νοημοσύνη. Μέρος 1ο: Ανθρώπινη

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Με τον όσο νοημοσύνη εννοείται μια σειρά λειτουργιών που επιτελεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος και έχουν σκοπό την βελτίωση της προσαρμοστικότητας και ικανότητας επιβίωσης του ατόμου στο περιβάλλον. Μερικές από τις ποιο σημαντικές από αυτές είναι η λογική σκέψη, η επίλυση προβλημάτων, η κατανόηση πληροφοριών, η αποθήκευση γνώσεων και εμπειριών, η εκμάθηση δεξιοτήτων, ο βραχυ- και μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και η δημιουργική φαντασία. Εκτός από τον άνθρωπο, νοημοσύνη έχει παρατηρηθεί, σε πολύ μικρότερο βαθμό, και σε ορισμένα ζώα, όπως ο πίθηκος, η αρκούδα, το δεφλίνι κα.

Η ανθρώπινη νοημοσύνη αποτέλεσε και αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας από διαφορετικές επιστημονικές κατευθύνσεις, οι οποίες ομαδοποιούνται σε δύο κύριες κατηγορίες: η πρώτη θεωρεί τον εγκέφαλο ως "μαύρο κουτί", το οποίο προσεγγίζουμε στέλνοντας συγκεκριμένα ερεθίσματα και καταγράφοντας τις απαντήσεις του. Από το συνδυασμό ερεθισμάτων-απαντήσεων συμπεραίνουμε πως λειτουργεί αυτό στην γενική περίπτωση, χωρίς να μας ενδιαφέρουν οι διεργασίες που μεσολαβούν. Ένα στοιχειώδες παράδειγμα αποτελεί η παρουσίασε σε άτομο της εικόνας ενός χαμογελαστού μωρού και η διαπίστωση της ικανοποίησης από αυτό. Επιστήμες που χρησιμοποιούν αυτήν τη μέθοδο είναι η ψυχολογία, η εκπαιδευτική κα. Η δεύτερη προσέγγιση εξετάζει τις λειτουργίες που λαμβάνουν χώρα εντός του εγκεφάλου, επιδιώκει, δηλαδή, να ανοίξει το "μαύρο κουτί" και εφαρμόζεται κατεξοχήν από τις βιολογικές και ιατρικές επιστήμες. Μέσω βιοχημικών, μοριακών, ηλεκτροφυσιολογικών, απεικονιστικών και άλλων πειραμάτων σχηματίζεται η λεγόμενη νευρωνική θεωρία της νοημοσύνης, δηλαδή, ότι η νόηση προέρχεται από ηλεκτρικά-νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου. Σχηματικά μπορεί να αναπαρασταθεί με μία γραμμική διαδικασία η οποία αρχίζει με την αισθητηριακή αντίληψη πληροφοριών, κυρίως οπτικών και ακουστικών, την επεξεργασία τους με ενεργοποίηση ειδικών κέντρων, την κατακράτηση στη μνήμη δεδομένων για μελλοντική χρήση και την εξαγωγή συμπερασμάτων και αποφάσεων δράσης που εκτελούνται μέσω της κίνησης.




Στον άνθρωπο η νοημοσύνη αναπτύσσεται ραγδαία κατά πρώιμη παιδική ηλικία, ενώ θεωρείται ότι ολοκληρώνεται κατά την εφηβεία ύστερα από την οποία απλά εμπλουτίζεται με νέες εμπειρίες. Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφορες μέθοδοι μέτρησής της, οι οποίες εξετάζουν διαφορετικές ατομικές και κοινωνικές δεξιότητες και καταλήγουν στο Νοητικό Πηλίκο που συγκρίνει την επίδοση στη συγκεκριμένη δοκιμασία σε σχέση με τον αντίστοιχο μέσο όρο. Ωστόσο, τα "τεστ νοημοσύνης" προσφέρουν μόνο μια υποκειμενική τιμή και έχει αμφισβητηθεί ότι αντανακλούν την πραγματική διανοητική ικανότητα. Ιδιαίτερη διάδοση έχει η κοινωνικο-πολιτισμιή θεωρία της νοημοσύνης, την οποία εισηγήθηκε ο Σοβιετικός ψυχολόγος Lev Vygotsky, με βάση την οποία το πολιτιστικό περιβάλλον ασκεί καθοριστική επίδραση σε αυτήν κατά την παιδική ηλικία. Από την άλλη πλευρά, πιθανολογείται και ισχυρή επίδραση της κληρονομικότητας και του γενετικού υλικού στην ανάπτυξη της διανοητικής ικανότητας. Σε κάθε περίπτωση, όπως και με τις περισσότερες σύνθετες ανθρώπινες λειτουργίες, ο συνδυασμός των δύο παραγόντων είναι αναπόφευκτος.

Τους τελευταίους αιώνες η έννοια της νοημοσύνης έχει καταστεί πολλές φορές μείζον κοινωνικό ζήτημα και θεωρείται ένα ευαίσθητο σημείο, καθώς συνδέθηκε με ρατσιστικές και ολοκληρωτικές ιδέες και πολιτικές. Τέλος, μια άλλη μορφή αποτελεί η τεχνητή νοημοσύνη, δηλαδή εκείνη των μηχανών που κατασκευάζει ο άνθρωπος, θέμα του επόμενου άρθρου.-