Γενετική. Μέρος 4ο: Βιοηθική

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η έρευνα του γενετικού υλικού περιλαμβάνει όχι μόνο την παθητική παρατήρηση και ανάλυση των βιοχημικών μηχανισμών που λαμβάνουν χώρα μέσα στο κύτταρο, αλλά και την ενεργό παρέμβαση σε αυτούς, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία στην περίπτωση του ανθρώπου.

 Η διαχείριση του γενετικού υλικού είναι εφικτή εδώ και πολλούς αιώνες (πχ. ανάμιξη ειδών στα φυτά και τα ζώα), αλλά η εφαρμογή της στον άνθρωπο τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει σε πολύπλοκα ηθικά, νομικά και κοινωνικά προβλήματα.

Ένας τομέας όπου η γενετική επιστήμη έχει εφαρμοστεί με επιτυχία είναι η αναπαραγωγή. Παραδείγματα αποτελούν η εξωσωματική γονιμοποίηση που δίνει τη δυνατότητα παράκαμψης των φυσικών μηχανισμών της σύλληψης και η προγεννητική γενετική διάγνωση, η οποία εντοπίζει την εμφάνιση ανίατων γενετικών νοσημάτων και προσφέρει τη δυνατότητα έγκαιρης αντιμετώπισης. Σήμερα είναι εφικτή η παρέμβαση σε αρκετούς τομείς της διαδικασίας αναπαραγωγής με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται ιδιάζουσες καταστάσεις που εγείρουν ψυχολογικά, ηθικά και νομικά προβλήματα. Για παράδειγμα, με την κατάψυξη ωαρίων και σπερματοζωαρίων και την καθυστερημένη γονιμοποίηση είναι δυνατόν μια γυναίκα να κυοφορήσει έμβρυο από πατέρα που έχει αποβιώσει ή, με τη δυνατότητα της παρένθετης μητρότητας, να κυοφορηθεί έμβρυο που προέρχεται από δύο θανόντες γονείς. Επίσης, η δυνατότητα επέμβασης στο ίδιο το γενετικό υλικό θα ανοίξει τον δρόμο της αλλαγής υπαρχόντων γονιδίων. Η δυσάρεστη εμπειρία του ρατσισμού τον περασμένο αιώνα, ο οποίος προωθούσε την επιλογή "καλών" γονιδίων μέσω της αναπαραγωγής των φορέων τους, πρακτική που ονομάζεται ευγονική, καθυστέρησε την εξέλιξη τεχνικών άμεσης αλλαγής του DNA, αλλά η πιθανότητα παραμένει. Στην παρούσα φάση είναι εφικτή μόνο η επιλογή του φύλλου του παιδιού κατά την τεχνητή σύλληψη, αλλά στο μέλλον ίσως γίνει δυνατή η επιλογή χρώματος δέρματος, ματιών ή άλλων πιο σύνθετων χαρακτηριστικών.

Ένας από τους στόχους της γενετικής αποτελεί η έγκαιρη διάγνωση σοβαρών ανίατων παθήσεων πολλά χρόνια πριν από την εμφάνισή τους, στις οποίες θα είχε σημασία η πρόληψη και αντιμετώπιση, όπως για παράδειγμα, ο καρκίνος, η άνοια, η ψυχική ασθένεια κα. Ενώ η δυνατότητα γνώσης της μελλοντικής κατάστασης υγείας ενός ατόμου φαίνεται επαναστατική και υπόσχεται βελτίωση της ποιότητας ζωής του, ωστόσο το πιθανότερο είναι ότι θα έχει καταστροφικές επιπτώσεις. Η γνώση της πληροφορίας θα οδηγήσει σε έντονη ψυχολογική, οικογενειακή και κοινωνική φόρτιση, την οποία ελάχιστα άτομα θα μπορέσουν να διαχειριστούν σωστά με αποτέλεσμα να καταρρεύσουν υπό το βάρος της. Πιθανόν οι ασφαλιστικές εταιρείες θα μεταβάλουν τις εισφορές ανάλογα με το προφίλ της μελλοντικής υγείας και οι εργοδότες θα αποφεύγουν να προσλαμβάνουν τα άτομα με υψηλό κίνδυνο νόσησης. Τελικά, θα δημιουργηθεί ένα απόλυτα ζοφερό ρατσιστικό περιβάλλον με αποκλεισμό μεγάλης μερίδας του πληθυσμού από πολλά δικαιώματα.

Το γενετικό υλικό αποτελεί ένα ιδιαίτερο τμήμα του σώματος και απαιτεί ελεγχόμενη και συγκεκριμένη διαχείριση. Προς το παρόν, τόσο λόγω των νομικών περιορισμών που έχουν θέσει τα ανεπτυγμένα κράτη, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, όσο και λόγω των ορίων που έχει αγγίξει η τρέχουσα επιστήμη και τεχνολογία, κανένα δυσμενές σενάριο σχετικά με αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί. Ωστόσο, η επαγρύπνηση και πρόληψη εξελίξεων που φαίνονται σήμερα μακρινά είναι αναγκαία, όπως έχει αποδειχθεί στην περίπτωση της πυρηνικής ενέργειας.
Ένα τελευταίο σενάριο αποτελεί η παρέμβαση στην φυσική πορεία της εξέλιξης, η οποία πραγματοποιείται μέσα σε χιλιάδες και εκατομμύρια χρόνια και δε γίνεται αντιληπτή από την ανθρώπινη ιστορία. Αν καταστεί εφικτή η ριζική παρέμβαση στο γενετικό υλικό τότε θα μπορούσαν να δημιουργηθούν νέα είδη ζώων, καθώς και αλλαγή ή προσθήκη χαρακτηριστικών στον άνθρωπο, πχ. βελτίωση της νοημοσύνης, αντοχής, όρασης κλπ. Με επέκταση των πειραμάτων δεν μπορεί να αποκλειστεί η δημιουργία ενός νέου είδους μεταξύ ανθρώπου και ζώου, όπως πχ. ο άνθρωπος του Νεάντερταλ. Τέλος, να αναφερθεί και η περίπτωση της κλωνοποίησης, στην οποία θεωρητικά από οποιοδήποτε κύτταρο ενός ανθρώπου μπορεί να κυοφηρηθεί και να γεννηθεί ένα ολόιδιο άτομο.-