Επεκτατισμός και Ζωτικός Χώρος

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Όταν η ανθρώπινη κοινωνία φτάσει στο σημείο να καλύψει ικανοποιητικά τις εσωτερικές της ανάγκες και η παραγωγή ξεπερνά την κατανάλωση, τότε δημιουργείται περίσσεια πόρων, η οποία συσσωρεύεται και πρέπει κάπου να επενδυθεί/αξιοποιηθεί με σκοπό την περαιτέρω ανάπτυξη. Η λύση που προκύπτει φυσικά και αβίαστα ως επόμενο στάδιο είναι η επέκταση στο εξωτερικό, πέρα από τα σύνορά της. Οι ανάγκες που πρέπει να εκπληρωθούν προκειμένου οι αντίστοιχοι πόροι να διατεθούν στον επεκτατισμό αποτελούν η οικονομική επάρκεια με ισχυρή εγχώρια παραγωγή, η εθνική συνοχή με δομές και θεσμούς που την εξασφαλίζουν και η πολιτιστική και πνευματική ανεξαρτησία από ξένο έλεγχο.

Παραδείγματα κρατών και βασιλείων που έφτασαν σε επίπεδο πραγματικού εσωτερικού κορεσμού και οδηγήθηκαν σε επεκτατισμό παρατηρούνται σε κάθε περίοδο της ιστορίας. Στους αρχαίους χρόνους η Αίγυπτος, η Αθήνα και η Περσία επιβλήθηκαν σε γειτονικές περιοχές, δημιούργησαν αποικίες και άσκησαν την εξουσία με κεντρικό τρόπο. Ακολούθησε η Αρχαία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ενώ αργότερα, στο Μεσαίωνα, η παρακμή και ο οπισθοδρομισμός δεν επέτρεψε πολλές περιπτώσεις αυτάρκων κρατών με αποτέλεσμα η εποχή αυτή να χαρακτηρίζεται από πολυδιασπασμένα βασίλεια και μικρά κρατίδια. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας κατά την Αναγέννηση και έπειτα επανέφερε στο προσκήνιο ισχυρά κράτη, κυρίως στην Ευρώπη, και οδήγησε σε εκτεταμένη παγκόσμια αποικιοκρατία, όπως πχ. το Βρετανικό και το Ισπανικό. Τελευταίο παράδειγμα άμεσης φυσικής επέκτασης ήταν η Γερμανία του Τρίτου Βασιλείου (Ράιχ), η οποία κατάφερε, όχι μόνο να ανακάμψει από την καταστροφή του Πρώτου Π.Π., αλλά να εξασφαλίσει την ισχύ για να καταλάβει με τη βία μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Τότε παρουσιάστηκε η έννοια του "ζωτικού χώρου", η φυσική επέκταση του οποίου αποτελεί, σύμφωνα με τη θεωρία του απολυταρχισμού, προϋπόθεση για την ευημερία.

Οι τελευταίες δεκαετίες, όμως, γίνονται μάρτυρες άλλων μορφών επέκτασης, οι οποίες υπήρχαν ανέκαθεν, αλλά ελάμβαναν χώρα σε μικρή κλίμακα και καλύπτονταν από τη συνηθισμένη φυσική εισβολή. Οι εναλλακτικές μέθοδοι επέκτασης στοχεύουν σε συγκεκριμένα επίπεδα του πολιτισμού, της ψυχολογίας και του πνεύματος και πραγματοποιούνται με ειρηνικό τρόπο. Μία τέτοια μορφή αποτελεί η οικονομική-εμπορική-καπιταλιστική επέκταση που αφορά στην καταναλωτική επικράτηση των προϊόντων και υπηρεσιών μιας χώρας με παραδείγματα τη Γερμανία, την Ιαπωνία και τελευταία την Κίνα. Άλλη μορφή αποτελεί η πολιτιστική-γλωσσική-καλλιτεχνική επέκταση που αφορά στη διάδοση του τρόπου σκέψης και ζωής, της πολιτιστικής παραγωγής και των συμφερόντων μιας χώρας, στα οποία διακρίθηκαν ιδιαίτερα οι ΗΠΑ. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μια ειρηνική οικονομική και πολιτιστική επέκταση των συμφερόντων δύο δυνάμεων, των μεγάλων τραπεζών και του Γερμανικού κράτους, η οποία υλοποιήθηκε για να αποφευχθεί η πραγματοποίησή της με βίαιο τρόπο. Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαϊκοί λαοί δεν μπορούν να αποφύγουν την υποδούλωσή τους με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Τέλος, να σημειωθεί ότι σχεδόν κάθε χώρα έχει εκφράσει επεκτατικές τάσεις, άσχετα αν ήταν ικανή να τις υποστηρίξει, όπως πχ. τα όνειρα της Μεγάλης Ελλάδας, της Μεγάλης Αλβανίας κλπ.

Αν λάβουμε υπόψιν την παγκοσμιότητα του πολιτισμού τότε ο επεκτατισμός δεν έχει νόημα, αφού η ανθρωπότητα αποτελεί μία ενιαία μονάδα που βρίσκεται σε δυναμική ισορροπία. Υπό το φως του κλασικού ανθρωπισμού και των ανώτερων κοινωνικών ιδεών ο πολιτισμός έχει καλύψει ήδη ολόκληρη την υφήλιο και η επέκτασή του έχει νόημα μόνο στην περίπτωση εποίκησης του διαστήματος.-