Η Συγκέντρωση του Πληθυσμού

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Αφού το ανθρώπινο είδος εξελίχθηκε στη σημερινή του μορφή συνέχισε να περιφέρεται νομαδικά από τόπο σε τόπο, είτε ατομικά, είτε σε μικρές ομάδες. Στη συνέχεια, μια σειρά γεγονότων, όπως η γεωργική εκμετάλλευση, ο καταμερισμός εργασίας και η ανάπτυξη κοινωνικής οργάνωσης, οδήγησε στη συγκέντρωση ανθρώπων σε μόνιμες αποικίες.

 Οι πρώτες "πόλεις" εμφανίστηκαν πριν από αρκετές χιλιετίες σε τέσσερα σημεία του πλανήτη με κοινό χαρακτηριστικό την εγγύτητα σε μεγάλους ποταμούς: στην Αίγυπτο κατά μήκος του Νείλου, στη Μεσοποταμία στις εκβολές του Τίγρη και Ευφράτη, στην Ινδία στον Ινδό ποταμό και στην Κίνα στον Κίτρινο ποταμό. Η επιλογή των περιοχών αυτών οφείλεται στην ευκολία εποικισμού, την αυξημένη γονιμότητα της γης και το σχετικά ασφαλές περιβάλλον από φυσικούς κινδύνους (άγρια ζώα, καιρικές συνθήκες κλπ). Γενικά ο άνθρωπος πάντα επιλέγει να διαμείνει στις θέσεις εκείνες που προσφέρουν τον καλύτερο συνδυασμό παραγόντων για την επιβίωση και ανάπτυξή του σε συνάρτηση με το τεχνολογικό επίπεδο που κατέχει.

Καθώς η τεχνολογία και ο πολιτισμός εξελίχθηκαν περαιτέρω, νέες αποικίες εμφανίστηκαν σε πολλά σημεία του κόσμου, ωστόσο η άμεση γειτνίαση με το υγρό στοιχείο ήταν σταθερή με τη μορφή είτε θάλασσας, είτε λίμνης, είτε ποταμού. Στην εποχή του Ελληνικού και Ρωμαϊκού κλασσικού πολιτισμού συγκεντρώσεις πληθυσμού οδήγησαν στη δημιουργία θρυλικών πόλεων, όπως η Νινευή, η Βαβυλωνία, η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η Αθήνα, η Ρώμη, η Ιερουσαλήμ και αργότερα η Κωνσταντινούπολη. Με την ανάπτυξη των μεταφορών και του εμπορίου, οι πόλεις εξαρτώνταν λιγότερο από την ύπαρξη εύφορου εδάφους και περισσότερο από τη δυνατότητα οχύρωσης και προστασίας από εχθρούς. Τα στενά του Βοσπόρου και το τείχος της Κωνσταντινούπολης την προστάτευσαν για αιώνες, ενώ οι Οθωμανοί είχαν κατακτήσει τις γύρω περιοχές και η αρχαία Εγνατία οδός διαπερνούσε τη Μακεδονία με τον βολικότερο δυνατό τρόπο και από σημεία με στρατηγική σημασία, όπως η Βεύη Φλώρινας, η Έδεσσα, η Πέλλα, η Θεσσαλονίκη και η Αμφίπολη, που χαρακτηρίζονταν από το συνδυασμό υγρού στοιχείου και χαμηλών λόφων, οι οποίοι επέτρεπαν την οχύρωση και ασφαλή επισκόπηση της περιοχής.

Η περίοδος του Μεσαίωνα χαρακτηρίστηκε από τη μετάβαση από τον Αρχαίο στον Σύγχρονο κόσμο σε κάθε επίπεδο, όπως και στον εποικισμό της γης. Σιγά-σιγά εξασθένησε η δύναμη των παραλίων της Μεσογείου θάλασσας και τα κέντρα εξουσίας μεταφέρθηκαν σε βορειότερα γεωγραφικά μήκη, καθώς και σε περιοχές εκτός Ευρώπης. Έτσι, σήμερα διαπιστώνονται δύο κατηγορίες μεγάλων συγκεντρώσεων πληθυσμού: στον ανεπτυγμένο κόσμο σε πρωτεύουσες ισχυρών κρατών που δεν εξαρτώνται πια άμεσα από τον περιβαλλοντικό παράγοντα, όπως πχ. Αθήνα, Λονδίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη, Τόκυο κλπ. και στον αναπτυσσόμενο κόσμο κατά μήκος εύφορων παράλιων ακτών, πχ. Ινδία και νότιοανατολική Κίνα. Η ανάπτυξη πόλεων εκατομμυρίων ανθρώπων οδηγεί σε συγκεκριμένες αλλαγές από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής: απομάκρυνση από το φυσικό περιβάλλον, ανωνυμοποίηση και αφανισμός της διαφορετικότητας, αύξηση της πολυπλοκότητας της κοινωνικής ιεραρχίας και υποταγή σε άγνωστους άρχοντες. Οι παράγοντες που καθορίζουν τη σημασία των διαφόρων τμημάτων μιας Μητρόπολης και διαμορφώνουν, λόγω αυξημένης ζήτησης, το κόστος της είναι η εγγύτητα στα κέντρα μεταφορών και επικοινωνιών, η προστασία από την αστική εγκληματικότητα, η αρχιτεκτονική και ιστορική ομορφιά καθώς και η προώθηση από το σύστημα της μόδας.

Σήμερα το πρότυπο της Μεγαλούπολης έχει αποτύχει, καθώς εξασφαλίζει άνετη και ανθρώπινη διαβίωση για ελάχιστους κατοίκους, λιγότερο από 10% του πληθυσμού, ενώ οι υπόλοιποι ζουν σε μια περιορισμένη, απάνθρωπη και αδρανοποιητική ρουτίνα. Η λύση του προβλήματος είναι, μεν, η επιστροφή σε αραιότερες και πιο παραδοσιακές περιοχές αλλά και η συνειδητοποίηση ότι ο άνθρωπος είναι ίδιος παντού, ανεξάρτητα από τις συνθήκες που διαβιώνει.-