Το Πείραμα της Κούβας: Μέρος 1ο: Εκτέλεση

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η Κούβα αποτελεί ένα νησί-κράτος που βρίσκεται στην Καραϊβική Θάλασσα κοντά στις νοτιοανατολικές ακτές των ΗΠΑ. Υπήρξε από τα πρώτα σημεία όπου απέπλευσε ο Χριστόφορος Κολόμβος και αποικίστηκε από τους Ισπανούς. 



Μέσα σε λίγες δεκαετίες ο ντόπιος πληθυσμός Ταϊνο αποδεκατίστηκε πλήρως, κυρίως λόγω ιογενών μολύνσεων που μετέδωσαν οι Ευρωπαίοι, και αντικαταστάθηκε από σκλάβους της Δυτικής Αφρικής. Επειδή βρίσκεται στο όριο μεταξύ της Ισπανικής και Βρετανικής επιρροής στη Λατινική Αμερική αποτέλεσε το μήλον της Έριδος που προκάλεσε διάφορους πολέμους μεταξύ τους, αλλά το 1793 περιέπεσε οριστικά στην πρώτη μετά από αμοιβαία ανταλλαγή με την πολιτεία της Φλόριντα.

Μετά από διάφορες εξεγέρσεις κατά τον 19ο αιώνα η Κούβα ανεξαρτητοποιήθηκε το 1902 και πολύ σύντομα σύναψε εμπορικές και τουριστικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Ο Φουλγκένθιο Μπατίστα, που ανέλαβε την εξουσία το 1933 και παρέμεινε Πρόεδρος για 25 χρόνια, συνεργάστηκε με την Αμερικανική Μαφία και επέβαλε την αδίστακτη εκμετάλλευση του ντόπιου πληθυσμού προωθώντας ναρκωτικά, τυχερά παιχνίδια και πορνεία. Τη δεκαετία του 1950 η κατάσταση βρέθηκε εκτός ελέγχου: η Κούβα είχε γίνει θέρετρο χλιδής και υπερβολών για πλούσιους Αμερικανούς, ενώ η σχετικά εύρωστη οικονομία και ο λαός της είχαν παραδοθεί στη διεφθαρμένη εκμετάλλευση των γειτόνων. Η καταπίεση του πληθυσμού προκάλεσε γρήγορα αντιδράσεις εναντίον της κυβέρνησης και τελικά το 1959 μια μικρή ομάδα, με αρχηγό τον Ισπανικής καταγωγής Φιντέλ Κάστρο, κατάφερε, με μια σειρά στρατηγικών κινήσεων, σχεδόν ως εκ θαύματος, να ανατρέψει το καθεστώς, λαμβάνοντας την στήριξη της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Ο Κάστρο εφάρμοσε άμεσα καθολικό αποκλεισμό σηματοδοτώντας το σημείο Μηδέν της χώρας: απέλασε τους αλλοδαπούς άλλα κράτησε οποιοδήποτε υλικό αγαθό βρισκόταν εκείνη τη στιγμή στην επικράτεια, όπως για παράδειγμα τα θρυλικά αυτοκίνητα-αντίκες και τα ξενοδοχεία που χτίστηκαν από τους Αμερικανούς, όπως το Hotel Havana, του οποίου ο 5ος όροφος έγινε αρχικά στρατηγείο του. Επίσης, νομιμοποίησε και ακολούθησε το Κομουνιστικό κόμμα και έκτοτε η χώρα κατέστει σύμβολο της Αστικής Επανάστασης στο αναδυόμενο Ψυχροπολεμικό κλίμα, συνάπτοντας στενή σχέση με την τότε Σοβιετική Ένωση στο "μαλακό υπογάστριο" των ΗΠΑ. Επίσης, έγραψε το δικό του Σύνταγμα-Μανιφέστο, μια σειρά κοινωνικών μέτρων με ανθρωπιστικό χαρακτήρα για την στήριξη της κοινωνίας: οργάνωση του κράτους, ανάπτυξη της παραγωγής, κοινωνική πρόνοια και υγεία και παιδεία για όλους. Τα πάντα βρίσκονταν υπό τον απόλυτο έλεγχό του και αγαπήθηκε από τον κόσμο σαν Θεός, όσο ελάχιστοι ηγέτες. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν αντιμετώπισε πολλές εξωτερικές δυσκολίες: την τελευταία στιγμή απέφευγε τις εκατοντάδες απόπειρες δολοφονίας και εξόντωσής του από από τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες και άφθονοι έχασαν τη ζωή τους ανοίγοντας δέματα που προορίζονταν για αυτόν, καθώς και διαχειρίστηκε την πυραυλική "κρίση της Κούβας", όπου για λίγες ώρες η ανθρωπότητα γλίτωσε την πυρηνική καταστροφή. Στο εσωτερικό, λόγω της χαμηλής παραγωγικότητας του λαού και των δυσχερειών της κεντρικής διοίκησης, ελάχιστα από τα μεγαλεπήβολα σχέδια πραγματοποιήθηκαν. Η Κούβα στηριζόταν σχεδόν αποκλειστικά στη Σοβιετική βοήθεια, η οποία της προσέφερε δωρεάν άφθονο πετρέλαιο και εκείνη το πουλούσε σε τρίτους σε τιμές εμπορίου, με αντάλλαγμα καλές διπλωματικές και στρατιωτικές σχέσεις. Με την κατάρρευση της τελευταίας το 1991 επήλθε απότομο κοινωνικο-οικονομικό "σοκ" και η Κούβα περιήλθε σε κατάσταση εκτάκτου ανθρωπιστικής κρίσης, που ονομάστηκε "ειδική περίοδος". Ο λαός επιβίωσε με ψωμί αλειμμένο με ζάχαρη, που ήταν τα μόνα τρόφιμα που παράγει, ωστόσο πίστεψε στο πρόσωπο του Κάστρο και αυτός παρέμεινε στην εξουσία. Στα επόμενα χρόνια, λόγω της λαϊκής δυσφορίας και πίεσης, αρχίζει η πρώτη τουριστική χαλάρωση, κυρίως για Καναδούς και Ευρωπαίους επισκέπτες, ενώ μετά το 2000 παρουσιάστηκε η πρώτη εξαίρεση στην απόλυτη κρατική ιδιοκτησία κεφαλαίου: επιτρέπεται η λειτουργία μικρών, οικογενειακών επιχειρήσεων εντός της ίδιας της κατοικίας τους, όπως μικροπωλητές.

Ο πρόσφατος θάνατος του Φιντέλ Κάστρο δίνει μια ευκαιρία για μια πρώτη εκτίμηση του τολμηρού εγχειρήματος, το οποίο εξελίχθηκε σε κοινωνικό-οικονομικό πείραμα για σχεδόν 50 χρόνια, τα αποτελέσματα του οποίου θα είναι το θέμα του επόμενου άρθρου.-