Το Πείραμα της Κούβας: Μέρος 2ο: Αποτελέσματα

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η περίπτωση Κούβας αποτελεί πρότυπο παράδειγμα πολιτικού, οικονομικού και πολιτιστικού αποκλεισμού μιας χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο για περισσότερο από 60 χρόνια. 

Οι κοινωνικές εξελίξεις και καταστάσεις που προέκυψαν ως αποτέλεσμα είναι μοναδικές και μόνο, ίσως, η περίπτωση της Βόρειας Κορέας τις ξεπερνά σε απόσταση από τα συνηθισμένα.

Ο συγκεντρωτικός έλεγχος της οικονομίας, η απαγόρευση οποιασδήποτε ιδιωτικής δραστηριότητας και η αποκοπή από το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα οδήγησε στη δημιουργία δύο τάξεων: μιας ελάχιστης ολιγαρχίας που συνδεόταν άμεσα με το περιβάλλον του Κάστρο και απολαμβάνει υψηλού επιπέδου ζωής και μιας συντριπτικής πλειοψηφίας που στηρίζεται στα ελάχιστα αναγκαία για την επιβίωση που προβλέπει το καθεστώς. Η λειτουργία των κρατικών εταιριών και υπηρεσιών συντηρείται με την υποχρεωτική απασχόληση για ορισμένες ώρες κάθε ενεργού πολίτη με οριζόντια μηνιαία αμοιβή που ανέρχεται περίπου στο ποσό των 20 ευρώ, η οποία υποτίθεται ότι είναι αρκετή για την προμήθεια των αναγκαίων υλικών αγαθών. Ωστόσο, η παραοικονομική δραστηριότητα που σχετίζεται κυρίως με τον τουρισμό διατηρείται σε υψηλά επίπεδα,  χωρίς να μπορεί να ελεγχθεί ή να μετρηθεί. Σε γενικές γραμμές, ο μόνος νόμος που παραμένει σταθερός και απαράβατος είναι η πεισματική διατήρηση του εθνικού αποκλεισμού και κάθε άλλος ισχύει ανά περίπτωση και κρίση των κρατικών λειτουργών. Μία πληθώρα μοναδικών μέτρων, όπως η κυκλοφορία διπλού νομίσματος, η απαγόρευση εξόδου από τη χώρα και άλλα που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτά για τον ξένο, αποτελούν φυσική καθημερινότητα για τον ντόπιο.

Ωστόσο, η Κούβα θα παραμείνει στην ιστορία για ένα μεγάλο ανθρωπιστικό παράδοξο: η τραγική υλική της κατάσταση, η οριακή επιβίωση με λιγοστά διαθέσιμα τρόφιμα μέχρι το τέλος της ημέρας, η διαμονή σε κατοικίες με στοιχειώδεις ανέσεις και η ανυπαρξία άλλων πόρων ελάχιστα γίνεται αντιληπτή από τον λαό ως φορτική, επικίνδυνη ή στερητική. Αντίθετα, επειδή αφορά στο σύνολο του πληθυσμού αντιμετωπίζεται ως φυσική κατάσταση και αντισταθμίζεται πλήρως με μια σειρά παραδοσιακών ανθρώπινων δραστηριοτήτων: ο κόσμος βρίσκεται σε άμεση και συνεχή επαφή αφού λείπουν τα μέσα τηλεπικοινωνίας και ενημέρωσης, αφιερώνει περισσότερο χρόνο σε οικιακές ασχολίες και στην οικογένειά του και γενικά η ζωή διατηρεί τη ροή που υποθέτουμε ότι είχε πριν από την έλευση και εφαρμογή της τεχνολογίας. Συνεχώς ανακαλύπτει νέες μεθόδους διασκέδασης και ψυχαγωγίας, μέρος των οποίων είναι η θρυλική εγχώρια μουσική και χορός, και γενικά διαμορφώνεται ένα πρότυπο πηγαίου, αγαθού και σχεδόν αφελούς χαρακτήρα που δείχνει να μην αγχώνεται και να νοιάζεται παρά μόνο για το σήμερα.

Η πλήρης ανάλυση των διιστάμενων κοινωνικών φαινομένων και των συγκρούσεων ανάμεσα στο ανθρώπινο ένστικτο και τον πολιτικο-οικονομικό εξαναγκασμό που λαμβάνουν χώρα στην Κούβα είναι πολύπλοκα και εντοπίζονται στο σημείο τομής επιστημών όπως η ψυχολογία, η οικολογία και η πολιτική οικονομία. Τελικά, μάλλον κανένα στρατόπεδο δεν υπερτερεί, ούτε το ακραίο του Φιντέλ Κάστρο, ούτε το αντίπαλο στο οποίο ανήκουν οι χιλιάδες "δραπέτες" Κουβανοί ανά τον κόσμο, στον οποίο ανήκει και η κόρη του που κατοικεί στη γειτονική Φλόριντα. Ίσως, η χρήσιμη σύσταση για τον άνθρωπο είναι να συνδυάζει τα οφέλη της παγκοσμιοποιημένης τεχνολογίας με στοιχεία του παραδοσιακού, κλασικού τρόπου ζωής.-