Ανθρώπινη Ανάπτυξη: Μέρος 1ο: Κριτήρια

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ο όρος ανθρώπινη ανάπτυξη αναφέρεται στη συνολική αύξηση της αξίας και ευημερίας του ανθρώπου σε κάθε επίπεδο που οδηγεί σε βελτίωση της ζωής του.

 Παλαιότερα στην εκτίμηση της ανάπτυξης δίδονταν βαρύτητα μόνο στον υλικό-οικονομικό τομέα, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες έχει αναγνωριστεί η σημασία και άλλων παραγόντων, τόσο ατομικών όσο και κοινωνικών, όπως πχ. η υγεία, η ελευθερία, η ενασχόληση με πολυσχιδείς δραστηριότητες κλπ.


Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) παρακολουθεί την πορεία των κρατών παγκοσμίως και για την αντικειμενικότερη μέτρηση της ανάπτυξής τους εκδίδει το λεγόμενο Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI) για κάθε ένα ξεχωριστά. Ο HDI αποτελεί έναν βαθμό στον οποίο συνοψίζονται οι επιδόσεις μιας χώρας σε τρία διακριτά πεδία: το προσδόκιμο ζωής στη γέννηση, δηλαδή πόσο αναμένεται να ζήσει ένα παιδί που γεννιέται σήμερα, το επίπεδο της μόρφωσης, εκπαίδευσης και γνώσης του πληθυσμού και το διαθέσιμο εισόδημά του προς κατανάλωση. Μπορεί να ειπωθεί ότι οι τρεις δείκτες αντανακλούν αντίστοιχα την ποσότητα, την ποιότητα και την "υλικότητα" της ζωής, ενώ μεταξύ τους υπάρχει αλληλοεπικάλυψη, πχ. το υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο σημαίνει συνήθως μεγαλύτερο εισόδημα και αντίστροφα. Οι χώρες ομαδοποιούνται σε τρεις κατηγορίες, οι οποίες παραδοσιακά ήταν γνωστές ως 1ος, 2ος και 3ος Κόσμος: στην κορυφή βρίσκονται οι χώρες της Βόρειας Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης, στις οποίες συγκαταλέγεται και η Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις, ακολουθούν εκείνες της Ασίας, με εξαίρεση την Ιαπωνία, και της νοτίου Αμερικής, και τελευταίες της Αφρικής. Μια επέκταση του δείκτη λαμβάνει υπόψιν την ανισότητα που επικρατεί σε κάθε χώρα, η οποία οδηγεί σε υπερεκτίμηση της κατάστασης του πληθυσμού γιατί ο μέσος όρος συμπαρασύρεται από τους λίγους που κατέχουν πολλά. Διαπιστώνεται ότι χώρες με υψηλό βαθμό (πχ. Νορβηγία, Ελβετία κλπ) τείνουν να έχουν μικρότερη μείωση του δείκτη, δηλαδή διατηρούν μικρό κοινωνικο-οικονομικό χάσμα μεταξύ των πολιτών, ενώ σε χώρες με χαμηλό βαθμό επικρατεί μεγάλο χάσμα. Παραδείγματα χωρών με μεγάλη ανισότητα είναι οι ΗΠΑ, η Τουρκία, η Νότιος Κορέα και οι χώρες της νοτίου Αμερικής. Αντίστοιχοι δείκτες έχουν αναφερθεί και για μεμονωμένα αστικά κέντρα, στις πρώτες θέσεις των οποίων κατατάσσονται πόλεις όπως το Βανκούβερ, η Νέα Υόρκη, η Ζυρίχη κλπ.

Ο δείκτης HDI, όπως και οι συνιστώσες του, είναι μόνον απλά νούμερα και σε καμία περίπτωση δεν αποδίδουν το πραγματικό εύρος του πλούτου και τους πιθανούς παράγοντες που καθορίζουν τη σύγχρονη περίπλοκη ζωή. Κατά μία άποψη, μάλιστα, είναι ελάχιστα κατάλληλοι και αντιπροσωπευτικοί της αληθινής ευημερίας και χαράς. Έτσι, το προσδόκιμο ζωής δεν αναφέρει την κατάσταση της υγείας κατά τη διάρκειά της, το μορφωτικό επίπεδο δεν έχει σχέση, και πολλές φορές είναι αντίθετο, με το ανθρωπιστικό πνεύμα και το ποσό του διαθέσιμου εισοδήματος δεν λαμβάνει υπόψιν τον καταναλωτικό προορισμό του. Ο αριθμός των κριτήριων που σχετίζονται  με την ανάπτυξη είναι μεγάλος και είναι δύσκολο να συλλεχθούν επαρκή δεδομένα, ακόμα και σε μικρή κλίμακα, ενώ σημασία έχουν και οι ελάχιστες λεπτομέρειες, όπως πχ. η υποκειμενική αντίληψη για την προσωπική ευημερία, ο χρόνος που περνάει κάποιος με την οικογένειά του κλπ.-

Στο επόμενο άρθρο θα προσεγγιστούν ορισμένοι παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη.-