Τα Είδη Ιδιοκτησίας

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Όταν γίνεται αναφορά στην έννοια ιδιοκτησίας, συνήθως υπονοείται η ατομική ιδιοκτησία ως κυριότητα και απόλυτο δικαίωμα στην χρήση και εκμετάλλευση ενός πράγματος.

Το ίδιο το Ελληνικό Σύνταγμα, στο άρθρο 1 § 1, δηλώνει ρητά ότι «Η ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Κράτους...» θέτοντας ουσιαστικά τις βάσεις του καπιταλιστικού κοινωνικο-οικονομικού συστήματος, το οποίο εφαρμόζεται σχεδόν σε όλη την υφήλιο. Η συμπληρωματική έννοια είναι εκείνη της κοινοκτημοσύνης, όπου η κυριαρχία στα αγαθά ασκείται από το σύνολο μέσω μιας μικρής ομάδας αντιπροσώπων, ενώ η συζήτηση για την ιδανική αναλογία μεταξύ των δύο παραμένει ανοικτή και συγκρίνει τρεις διαφορετικές επιλογές: τον άκρατο καπιταλισμό, τον κομουνισμό και την ενδιάμεση λύση. Η ατομική ιδιοκτησία, συνεπώς, αποτελεί μόνο νομική έννοια, και όχι φυσική ή ανθρωπιστική, και το αντίστοιχο Δίκαιο ονομάζεται Εμπράγματο, στο οποίο αναφέρονται και άλλες, όπως κυριότητα, επικαρπία, νομή κα. Πρόσφατα έχει εμφανιστεί μια ακόμα μορφή ιδιοκτησίας, η πνευματική, που κατοχυρώνει το αποκλειστικό δικαίωμα ενός δημιουργού στο έργο του.

Εκτός από την ιδιοκτησία ως δικαίωμα στην εκμετάλλευση μπορούν να θεωρηθούν τουλάχιστον δύο ακόμα μορφές, οι οποίες είναι περισσότερο ουσιαστικές: η "λειτουργική" και η νοερή. Η πρώτη αφορά στην κατάσταση της άμεσης απασχόλησης του ατόμου με την αντίστοιχη ύλη. Για παράδειγμα, ο εργάτης που δουλεύει στο μηχάνημα ενός εργοστασίου είναι και λειτουργικός ιδιοκτήτης του με την έννοια ότι το ελέγχει καθημερινά και ο εκπαιδευτικός που καλύπτει την έδρα μίας εκπαιδευτικής μονάδας ή ο επιστήμονας που εργάζεται σε ένα πανεπιστήμιο είναι "ιδιοκτήτες" των αντίστοιχων μέσων, χωρίς να είναι και πραγματικοί ιδιοκτήτες αυτών. Κατ' επέκταση, φυσικά αγαθά όπως ο ήλιος ή ο αέρας, ανήκουν ξεχωριστά στον καθένα, αφού αυτός μπορεί να τα απολαύσει. Η ακραία συγκέντρωση αγαθών, στην οποία αναπόφευκτα οδηγεί το καπιταλιστικό σύστημα, προκαλεί το παράδοξο κάποιοι να μην προλαβαίνουν να αξιοποιήσουν τα αγαθά που τους ανήκουν, τα οποία παραμένουν ανεκμετάλλευτα, ενώ άλλοι συνάνθρωποι βρίσκονται σε στέρηση. Η νοητική ιδιοκτησία αναφέρεται στην γνώση της φύσης των αγαθών και των φαινομένων και αποτελεί μία θεωρητική μορφή ιδιοκτησίας. Όταν κάποιος γνωρίζει πως λειτουργεί ένα αντικείμενο τότε το "κατέχει" ακόμα και αν δεν έχει άμεση επαφή μαζί του. Το σύνολο των γνώσεων ενός ατόμου αποτελεί τον λεγόμενο πνευματικό πλούτο του, ο οποίος είναι αστείρευτος καθώς μπορεί να περιλάβει κάθε πραγματικό ή φανταστικό υλικό και να φτάσει μέχρι το σύμπαν. Έτσι, δίπλα στο ρητό "Η γνώση είναι δύναμη" μπορεί να προστεθεί η φράση "... και ιδιοκτησία".

Η ιδιοκτησία μπορεί να αφορά εκτός υλικά αγαθά και σε πνευματικά, τα οποία έχουν και μεγαλύτερη σημασία. Το ύψιστο αγαθό που πρέπει να κατέχει ο άνθρωπος είναι ο εαυτός του, η σκέψη, η ψυχή και η συμπεριφορά του. Όταν ετεροκαθορίζεται, όταν εξωτερικοί παράγοντες διαμορφώνουν τη βούληση και την κρίση του και όταν παρασύρεται και αναλώνεται σε επιφανειακές ασχολίες τότε παραδίδει τον εαυτό του σε ξένους και απωλεί τον έλεγχο των κινήσεών του. Από τις τρεις μορφές υλικής ιδιοκτησίας, η συνήθης νομική κυριαρχία οδηγεί σε σκλαβιά που περιορίζει και αντιστρέφει τα πράγματα μετατρέποντας τον άνθρωπο σε ιδιοκτησία της ύλης, η λειτουργική-χρηστική αποτελεί τη φυσική σχέση του ανθρώπου με την ύλη και η νοητική είναι εκείνη που τον απελευθερώνει και ανοίγει τα φτερά του. Ένα απλό παράδειγμα είναι η γη: ο άνθρωπος, ενώ γεννήθηκε και συντηρείται από αυτήν, την χωρίζει σε κομμάτια και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι του ανήκουν.-