Ανακάλυψη και Εφεύρεση

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Η Ανακάλυψη και η Εφεύρεση αποτελούν έννοιες που συχνά παρερμηνεύονται και η γνώση της διαφοράς τους οδηγεί στην καλύτερη κατανόηση της ανθρώπινης λειτουργίας. Η Ανακάλυψη ορίζεται ως η εύρεση ενός ήδη υπάρχοντος, αλλά άγνωστου μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεδομένου ή κατάστασης, ενώ η Εφεύρεση είναι η δημιουργία μιας νέας οντότητας ή προϊόντος με χρήση υπαρχόντων μέσων. Ως παραδείγματα αναφέρονται η ανακάλυψη της Ανταρκτικής ή ενός πλανήτη και η εφεύρεση της τηλεόρασης, μιας ιστορίας κλπ.

Στη σημερινή εποχή της πολύπλοκης επιστημονικής και τεχνολογικής δραστηριότητας η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανακάλυψης και εφεύρεσης γίνεται πολλές φορές δυσδιάκριτη και εγείρονται σημαντικά προβλήματα, καθώς τα αποτελέσματα της ανακάλυψης είναι ελεύθερα προς χρήση, ενώ εκείνα της εφεύρεσης προστατεύονται νομικά από τη λεγόμενη πνευματική ιδιοκτησία του εφευρέτη. Ετσι, κρίνεται αναγκαίο κάθε νέα γνώση που παράγεται να καθορίζεται αν πρόκειται για προϋπάρχουσα αλλά άγνωστη πληροφορία, οπότε λαμβάνεται ως ανακάλυψη, ή προκύπτει από τη νοητική δραστηριότητα του ερευνητή και θεωρείται εφεύρεση. Ιδιαίτερα στην ιατρική και τη βιοτεχνολογία η επιστημονική κοινότητα διχάζεται: στη μελέτη των ζωντανών οργανισμών χρησιμοποιούνται ειδικές συσκευές, τα αποτελέσματα των οποίων μπορούν να θεωρηθούν ταυτόχρονα ανακάλυψη και εφεύρεση, καθώς προϋπάρχουν, μεν, στη φύση αλλά προκύπτουν μετά από κοπιαστική εργασία. Για παράδειγμα, η αναγνώριση του DNA και των γονιδίων είναι ανακάλυψη, αλλά οι διάφοροι χειρισμοί και πειραματισμοί επί αυτών είναι εφευρέσεις. Πρόσφατα ένα όλο και μεγαλύτερο σύνολο γνώσης κατατάσσεται ως εφεύρεση με σκοπό να προστατευθεί από πνευματικά δικαιώματα (πατέντες) και να αξιοποιηθεί προς οικονομικό συμφέρον, πολλές φορές εναντίον των συμφερόντων κοινότητας. Έτσι, σήμερα προστατεύονται φάρμακα, θεραπείες, ακόμα και ανθρώπινα γονίδια με το άκυρο επιχείρημα ότι τα κέρδη που προέρχονται από την εκμετάλλευσή τους θα χρηματοδοτήσουν έρευνα για νέα γνώση. Ευτυχώς, η προστασία ισχύει για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, συνήθως 10 ως 30 χρόνια, ενώ στην Ευρώπη η πολιτική προστασίας είναι πιο συντηρητική από ότι στη βόρειο Αμερική. Ωστόσο, ο απαράβατος ηθικός κανόνας επιτάσσει ότι, αν προσβάλλεται το συμφέρον του συνόλου, δεν πρέπει να ενεργοποιείται καμία προστασία.

Φιλοσοφικά ενδιαφέρουσα είναι, επίσης, η περίπτωση των μαθηματικών και φυσικών κανόνων, οι οποίοι κατεξοχήν θεωρούνται ανακαλύψεις, παρ' όλο που προκύπτουν με χρήση παλαιάς γνώσης. Για παράδειγμα, θα ήταν αδιανόητο το Πυθαγόρειο θεώρημα να ληφθεί ως εφεύρεση, γιατί τότε θα έπρεπε το σύνολο της επιστήμης και του σύμπαντος να περιέλθει στην εκμετάλλευση των κληρονόμων του Πυθαγόρα. Η διάκριση μεταξύ ανακάλυψης και εφεύρεσης γίνεται εμφανής με ένα απλό νοερό πείραμα. Ας θεωρήσουμε έναν άγνωστο πλανήτη που δεν έχει ακόμα παρατηρηθεί και μια καινοτόμο συσκευή που, επίσης, δεν έχει σχεδιαστεί. Αμφότερα προϋπάρχουν στην ιδεατή σφαίρα, ο πλανήτης ως μάζα κάπου στο σύμπαν και η συσκευή ως θεωρητικό σχέδιο κατασκευής, αλλά δεν έχουν ακόμα εμφανιστεί στον άνθρωπο. Όταν γίνουν γνωστά, θα πρέπει αμφότερα να θεωρηθούν ανακαλύψεις αφού πρόκειται για προϋπάρχοντα δεδομένα που αναδύονται στο φως. Με άλλα λόγια, το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης αποτελεί μόνο ανακάλυψη και όχι εφεύρεση, η οποία αντλείται από το μεγάλο υπερσύνολο των δυνατών θεωρητικών υπάρξεων. Ουσιαστικά, πρόκειται για την εφαρμογή των Ιδεών του φιλοσόφου Πλάτωνα, σύμφωνα με την οποία τα πάντα προϋπάρχουν στον ιδεατό υπερκόσμο, ο οποίος είναι κοινός για όλους, και μέρος αυτών προβάλλει κάθε φορά στην πραγματικότητα. Συνεπώς, θα πρέπει να καταργηθεί κάθε μορφή πνευματικής ιδιοκτησίας και η παγκόσμια οικονομία να μάθει να λειτουργεί χωρίς αυτές.