Η Ανάποδη Ιεραρχία

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Μία ενδιαφέρουσα αντίστροφη σχέση παρατηρείται ανάμεσα στη συμβατική ισχύ τάξεων και ατόμων στην κοινωνία και στη βαθύτερη ποιότητα της παιδείας και του χαρακτήρα τους. Η διαστρωμάτωση της κοινωνικών τάξεων παραδοσιακά γίνεται σε τρία ή περισσότερα επίπεδα, τα οποία συνήθως είναι το ανώτερο, που περιλαμβάνει τους ανώτατους αξιωματούχους του πολιτικού συστήματος και τους ιδιοκτήτες των μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων, το κατώτερο, που αποτελείται από τους ανειδίκευτους, χαμηλά αμειβόμενους εργαζόμενους, και μία ή περισσότερες τάξεις στο ενδιάμεσο.

Παρατηρείται ότι όσο ανεβαίνουμε επίπεδο στην ιεραρχία όλο και συχνότερα παρατηρούμε, με γραμμική αύξηση, φαινόμενα διαφθοράς, εμπαθή συμπεριφορά, έλλειψη ανθρωπισμού και γενικά μια εκφύλιση και αλλοτρίωση από τα μέλη του. Το γεγονός δεν είναι τυχαίο, αλλά οφείλεται σε μια σειρά από θεωρητικούς και πρακτικούς παράγοντες. Είναι φυσικό, ο αδύναμος και φτωχός να μην έχει την ευκαιρία να παρανομήσει και να εκμεταλλευτεί το σύστημα, όσο ένα πολιτικό ή οικονομικό στέλεχος. Ωστόσο, αυτή η "αδυναμία" του πρώτου συμβαίνει εσκεμμένα λόγω βαθύτερων ηθικών αρχών και αποτελεί, συνήθως, το αίτιο της καθήλωσής του στο κατώτερο επίπεδο. Αντίθετα, όσοι είναι αυθάδεις και θρασείς και δεν συγκρατούνται από ηθικές αρχές και αξίες, συχνά, ανελίσκονται στην ιεραρχία του συστήματος λόγω των σαθρών κριτηρίων και μηχανισμών με τους οποίους λειτουργεί. Τυπική είναι η περίπτωση του φτωχού, πλην τίμιου "βιοπαλαιστή", ο οποίος, ανεξάρτητα της εκπαίδευσής του, έχει κατά βάθος ανθρωπιστική παιδεία και κλασικές αξίες, με τις οποίες αναγνωρίζει και αποτιμά την κατάσταση αλλά δεν έχει δυνατότητα αντίδρασης. Από την άλλη μεριά, το σύνολο, χωρίς εξαίρεση, των μελών της ανώτατης τάξης λειτουργεί άκρως καταχρηστικά, εκμεταλλεύεται χωρίς όριο οποιαδήποτε ευκαιρία του παρουσιάζεται και καταφέρνει να επιβιώσει με κάθε τρόπο, εξουδετερώνοντας τους ανταγωνιστές του. Στο πλαίσιο της αντίστροφης σχέσης ανθρωπισμού και ισχύος διαμορφώνεται και η σχέση της παιδείας με την εκπαίδευση, οι οποίες συνήθως οδεύουν αντίθετα: οι τίτλοι και τα πτυχία συνοδεύονται από σταδιακή αλλοτρίωση και απομάκρυνση από την πραγματική γνώση.

Ένα σημαντικό ζήτημα είναι εκείνο της ευθύνης για την οξύμωρη κατάσταση που επικρατεί. Κατά μία άποψη, οι εξουσιαζόμενοι είναι άμοιροι ευθυνών αφού δεν μπορούν να αντιδράσουν, ενώ οι εξουσιάζοντες λειτουργούν ατομιστικά στο πλαίσιο των χαλαρών κανόνων που επικρατούν με την ανοχή των πρώτων, άρα επίσης δε φέρουν ευθύνη. Στην πραγματικότητα, η πρωταρχική αιτία αποτελεί η κρίση και διαφθορά των κλασικών αξιών και αρχών που θα έπρεπε να κυριαρχούν και υπεύθυνοι είναι όσοι οδηγούν αυτήν την εξέλιξη, δηλαδή ισότιμα όλοι. Για παράδειγμα, στην Αρχαία Αθήνα η ύψιστη κατηγορία ήταν η φθαρτική επίδραση κάποια στις κοινωνικές αρχές, για την οποία καταδικάστηκε σε θάνατο, βεβαίως λανθασμένα, ο Σωκράτης. Αν υπήρχε, σήμερα, η ίδια δικαιοσύνη τότε αντί να θανατώνονταν η πλειοψηφία του πληθυσμού, θα ακολουθούνταν άλλη, πιο πρακτική, οδός.

Μία δραστική μέθοδος θα ήταν η ριζική αντιστροφή της ιεραρχικής πυραμίδας, δηλαδή η εξουσία να περάσει στην κατώτερη τάξη, η οποία θα ήταν, όντως, ευεργετική, αλλά παραμένει ουτοπική. Μία άλλη προοπτική θα ήταν να παραδοθεί η εξουσία σε μία ομάδα αδιάφθορων και υπεράνω κάθε συμφέροντος ανθρώπων, όπως είχε προτείνει ο Πλάτωνας με την "τάξη των φιλοσόφων". Σε κάθε περίπτωση, οι διαθέσιμες λύσεις είναι πολλές και η παρούσα κατάσταση αποτελεί την πιο περίεργη, απάνθρωπη και απευκταία από όλες τις πιθανές.-