Πολυεθνικές Επιχειρήσεις και Κράτη

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ως Εταιρία ορίζεται κάθε ομάδα ανθρώπων η οποία έχει συγκεκριμένο σκοπό και αναγνωρίζεται από το νόμο σαν

 μεμονωμένη οντότητα. Βασικός διαχωρισμός των εταιριών γίνεται σε κερδοσκοπικές και μη, με τις πρώτες να αποτελούν τη βάση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Η έννοια της κερδοσκοπικής εταιρίας ή επιχείρησης αρχικά είχε οικογενειακή βάση, στην οποία οι ιδιοκτήτες ήταν και οι ίδιοι εργαζόμενοι, αλλά τους τελευταίους αιώνες, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την αύξηση της παραγωγής, οι εταιρίες διογκώθηκαν και ξεπέρασαν κατά πολύ τον στενό κύκλο λίγων ανθρώπων. Για τη διαχείριση της εξουσίας επιλέχθηκε, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο σχεδιασμό ή επιθυμίας από πλευράς της κοινωνίας, το καπιταλιστικό σύστημα, στο οποίο διακρίνεται η ιδιοκτησία από την εργασία, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί η μίσθωση της δεύτερης, ενώ ο ιδιοκτήτης του κεφαλαίου νέμεται το υπόλοιπο κέρδος. Το συνολικό κεφάλαιο διαιρείται σε αριθμό (συμ)μετοχών, οι οποίες κατανέμονται ανάλογα στους ιδιοκτήτες και, συνήθως, διαπραγματεύονται ελεύθερα στα χρηματιστήρια, που αποτελούν τμήμα του συνολικού χρηματο-πιστωτικού συστήματος, όπου λαμβάνει χώρα δανεισμός μέσω ομολόγων και άλλων εργαλείων. 


Σήμερα οι επιχειρήσεις έχουν μεγεθυνθεί και συγκεντρώνουν εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, ως ιδιοκτήτες, υπαλλήλους ή συνεργάτες, έχουν παγκόσμια παρουσία παραγωγής και διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών και, για τον λόγο αυτό, χαρακτηρίζονται πολυεθνικές. Ωστόσο, οι γενικοί στόχοι, η νοοτροπία της διοίκησης, η ιστορία κλπ. κάθε μιας παραμένουν εθνικές ή τοπικές. Έτσι, μέχρι τον περασμένο αιώνα διακρίνονταν τρεις ομάδες επιχειρήσεων, η βορειοαμερικανική, που περιλαμβάνει και τη Μεγάλη Βρετανία, η ηπειρωτική Ευρωπαϊκή με κυρίαρχους τη Γερμανία και τη Γαλλία και η Ιαπωνικός στην Ανατολή. Τελευταία, στο οικονομικό προσκήνιο έχουν ανέλθει και τρίτες αγορές, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία κλπ. μέρος, όμως, των οποίων ανήκει και εξαρτάται από τα τρία πρώτα κέντρα. Σε κλάδους, όπου τα αγαθά μπορούν να παραχθούν απομακρυσμένα, όπως μηχανήματα, οχήματα, συσκευές κλπ, όπου απαιτείται κεφάλαιο μεγάλου μεγέθους, όπως τηλεπικοινωνίες, ενημέρωση, παραγωγή πρώτων υλών κλπ ή εκεί, όπου ο κρατικός παρεμβατισμός εξασθενεί, οι μεγάλες επιχειρήσεις παραγκωνίζουν τις τοπικές και παρατηρείται συγκέντρωση της αγοράς σε ολιγοπώλια. Αντίθετα, όταν το προϊόν έχει αναγκαστικά τοπική παραγωγή και άμεση διάθεση, όπως στην υγεία, στις κατασκευές και το εμπόριο, τότε η διασπορά είναι μεγαλύτερη. Οι τράπεζες, που αποτελούν επίσης συμμετοχικές εταιρίες, διαθέτουν στην κατοχή τους και διαχειρίζονται ένα σημαντικό μέρος των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Έτσι, δημιουργείται ένα πολύπλοκο και πολυεπίπεδο δίκτυο ιδιοκτησίας, στο οποίο όλοι φαίνονται να είναι ταυτόχρονα κάτοχοι και κατεχόμενοι, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να διαπιστωθεί ποια είναι τελικά τα πραγματικά φυσικά πρόσωπα-ιδιοκτήτες, τα οποία για λόγους ασφαλείας και διακριτικότητας κρύβονται μακριά από τη δημοσιότητα. 

Κατά μία έννοια και τα ίδια τα κράτη αποτελούν μη κερδοσκοπικές εταιρίες, μέτοχοι των οποίων είναι οι πολίτες της κάθε μιας, ενώ η διοίκησή τους, δηλαδή η πολιτική εξουσία, αποφασίζεται με τις εκλογές στο πλαίσιο του θεσμού της δημοκρατίας. Ωστόσο, στην πραγματικότητα τα κράτη λειτουργούν μόνο ως χρεωμένοι δανειολήπτες του μεγάλου Διεθνούς κεφαλαίου, το οποίο απορροφά μέσω της αποπληρωμής των δανείων την πλειοψηφία της παραγωγής και εργασίας της μεγάλης μάζας, ενώ οι πολιτικοί αποτελούν, απλώς, μεσάζοντες εκτελεστικοί υπάλληλοι. Η αντιμετώπιση των, υποτίθεται, κυρίαρχων κρατών ως επιχειρήσεις και η μεταχείριση των πολιτών ως υπηρέτες του συστήματος αποτελεί την πραγματική κατάσταση που επιχειρείται να καλυφθεί με διάφορα επικοινωνιακά τεχνάσματα.