Οι Δύο Ελλάδες

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Καθώς η τρέχουσα κοινωνικο-οικονομική κρίση στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, καθίσταται φανερή η συνύπαρξη δύο

διαφορετικών εκδοχών της χώρας: εκείνης του παρελθόντος, που θεωρείται σχετικά ευνοϊκή, και εκείνης του μέλλοντος, πιο ζοφερή και αβέβαιη.

Υπολείμματα της "προηγούμενης" Ελλάδας διαπιστώνονται ακόμα στην καθημερινότητα και θυμίζουν τη φάση οικονομικής και καταναλωτικής επέκτασης. Παρόλο που το μέσο διαθέσιμο εισόδημα έχει περιοριστεί δραματικά, οι καταναλωτικές συνήθειες της μεγάλης πλειοψηφίας του κόσμου δεν έχουν αλλάξει ριζικά, ο τρόπος ζωής διατηρείται ποιοτικά σχετικά σταθερός και η μείωση αφορά μόνο σε όγκο και ποσότητα. Επίσης, ο χαρακτήρας και τρόπος λειτουργίας της οικονομικής παραγωγής παραμένουν ίδια, διατηρώντας τις παλαιές νοοτροπίες, είτε καλές, είτε κακές. Για παράδειγμα, στο δημόσιο τομέα συνεχίζεται η κακή διαχείριση του προϋπολογισμού, ενώ ο ιδιωτικός βασίζεται σε ευκαιριακές και αποσπασματικές επενδύσεις χαμηλής απόδοσης. Η "νέα" Ελλάδα, η οποία όλο και περισσότερο κερδίζει έδαφος, εκπροσωπείται από τη σημαντική μερίδα πληθυσμού που δε συμμετέχει ενεργά στην παραγωγή και κατανάλωση, δεν εκπληρώνει τις προσδοκίες της και βρίσκεται περιθωριοποιημένη μέσα στην πατρίδα της. Πρόκειται κυρίως για νέους, άνεργους και υποαπασχολούμενους, οι οποίοι βρίσκονται στο δίλημμα υπομονή ή μετανάστευση, και γηραιότερους, που είχαν την ατυχία να βρεθούν στο "μάτι του κυκλώνα" . Οι δύο Ελλάδες συνυπάρχουν και συζούν σε κάθε έκφανση, στην ίδια πόλη, γειτονιά ή χωριό, ακόμα και μέσα στην ίδια οικογένεια, και συνθέτουν ένα δυσάρεστο μωσαϊκό.

Tο φαινόμενο της εναλλαγής εποχών ευημερίας και μιζέριας έχει επαναληφθεί πολλές φορές στο παρελθόν. Για παράδειγμα, στην εποχή του Μεσοπολέμου επικράτησε μια σχετικά ήσυχη περίοδος πνευματικής και κοινωνικής ανάπτυξης, η οποία διακόπηκε απότομα από το Δεύτερο Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο πόλεμο. Ακολούθως επήλθε το Ελληνικό οικονομικό "θαύμα" με εντυπωσιακή πραγματική ανάπτυξη, το οποίο από το 1980 και έπειτα συνεχίστηκε, μεν, αλλά βασίστηκε αποκλειστικά στην καταναλωτική σπατάλη εξωτερικού δανεισμού. Την τρέχουσα περίοδο, λοιπόν, συμβαίνει η ολοκλήρωση ενός μεγάλου οικονομικού κύκλου διάρκειας πάνω από 70 έτη, ο οποίος, λογικά, θα ακολουθηθεί από νέο γύρο ανάπτυξης, ωστόσο άγνωστο πότε. Η ρυθμική αυτή εναλλαγή, που δεν έχει χωρίς εμφανείς και σημαντικούς λόγους, εγείρει την υπόνοια ότι μπορεί να είναι προγραμματισμένη από έναν κεντρικό μηχανισμό "παραγωγής" ακμών και παρακμών, ο οποίος ξεπερνά τα όρια μιας χώρας και προέρχεται από μεγάλες δυνάμεις του εξωτερικού. Μία τραγελαφική παρατήρηση είναι ότι η χρονική διάρκεια του τρέχοντος αλλά και παλαιότερων κύκλων είναι τέτοια που κατά τα 70-80 έτη της ζωής ενός μέσου ανθρώπου, αυτός να βιώσει την εμπειρία των δύο φάσεων τουλάχιστον μια φορά.

Το γεγονός ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται έχει τεκμηριωθεί πολλές φορές. Ο Ισπανικής καταγωγής φιλόσοφος Santayana είχε πει "Αυτοί που δεν μπορούν να μάθουν από την ιστορία είναι καταδικασμένοι να την επαναλάβουν", ενώ ένας ανώνυμος επισήμανε εύθυμα "Η ιστορία επαναλαμβάνεται γιατί κανένας δεν την πρόσεξε την πρώτη φορά". Στην πραγματικότητα, όμως, αλλαγή συμβαίνει σε επιφανειακά χαρακτηριστικά και δεν περιλαμβάνει το βάθος και την ουσία της ανθρώπινης υπόστασης. Η ποιότητα των σύγχρονων ιδεών και αξιών και η απόστασή τους από τις αντίστοιχες κλασικές διατηρούνται σταθερά και συνοδεύουν τον άνθρωπο τους τελευταίους αιώνες σε μια πολύ μακρά περίοδο πνευματικής παρακμής η οποία θα αργήσει, όπως φαίνεται, να τελειώσει.-