ΜΜΕ: Μέρος 1ο. Εισαγωγή

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ως Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) εννοούνται εκείνες οι μέθοδοι με τις οποίες μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων μπορεί να

 πληροφορηθεί για συγκεκριμένα θέματα. Εκτός από την ενημέρωση, τα ΜΜΕ ικανοποιούν και άλλες ανάγκες, όπως ψυχαγωγία και εκπαίδευση, αλλά πιο ισχυρή είναι η αρνητική τους επίδραση, όπως η παραπληροφόρηση. Ο όρος Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας χρησιμοποιείται με την ίδια έννοια, ωστόσο η τελευταία, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι μονόδρομη. Παραδείγματα παραδοσιακών ΜΜΕ αποτελούν ο έντυπος τύπος και η τηλεόραση, ενώ τελευταία σημαντική θέση απόκτησε το Διαδίκτυο, το οποίο επιτρέπει ένα βαθμό αμφίδρομης επικοινωνίας.

Τα ΜΜΕ προκαλούν βαθεία επίδραση στο σύνολο της κοινωνίας, φαινόμενο για το οποίο έχουν γραφεί εκτεταμένες αναφορές και παραδείγματα. Λόγω την πολυπλοκότητας και ποικιλίας των οπτικοακουστικών μηνυμάτων που εκπέμπουν και της ευρείας επέκτασής τους, τα ΜΜΕ είναι, ουσιαστικά, ικανά να οδηγήσουν σε οποιαδήποτε ατομική ή κοινωνική αντίδραση και συμπεριφορά. Μεταξύ άλλων από τα ΜΜΕ διαμορφώνεται η κοινή γνώμη και γραμμή για δημόσια ζητήματα, όπως η έκβαση εκλογής δημόσιων λειτουργών και η στάση απέναντι σε θέματα όπως θρησκεία, παιδεία, εθνική συνείδηση κλπ. Οι επαγγελματίες που επιλέγουν τη ροή του υλικού που θα μεταδοθεί, όπως παραγωγοί, σκηνοθέτες και δημοσιογράφοι, παραδέχονται ότι ολόκληρη η κοινωνία είναι υποχείριό τους και έχουν τη δυνατότητα να της μεταφέρουν οποιοδήποτε μήνυμα θεωρούν συμφέρον. Η σημασία των ΜΜΕ έχει εκτιμηθεί εδώ και πολλά χρόνια και για αυτό η ιδιοκτησία και ο έλεγχος τους ρυθμίζεται από ειδικούς νόμους και διαδικασίες, τα οποία διαφέρουν από εκείνα των συνήθων επιχειρήσεων. Ο ολοκληρωτισμός στην κεφαλαιακή ιδιοκτησία που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες αντανακλάται στα ΜΜΕ: στις ΗΠΑ το 1980 υπήρχαν 50 διαφορετικά και ανεξάρτητα τηλεοπτικά δίκτυα ενώ σήμερα έχουν συγκεντρωθεί σε μόλις τέσσερα, ενώ στην Ελλάδα, από την εμφάνιση των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα, ένας ελάχιστος αριθμός οικογενειακών κέντρων διατηρεί τον έλεγχό τους. Τα τελευταία χρόνια επιχειρείται μια περιορισμένη αλλαγή ιδιοκτησίας, χωρίς όμως να αλλάξει η ποιότητα των εκπομπών και η ισορροπία δυνάμεων. Η σχέση μεταξύ ΜΜΕ και εξουσίας είναι βαθύτατη και συνεργατική, δημιουργώντας πολύπλοκες εξαρτήσεις, που είναι γνωστές ως διαπλεκόμενα συμφέροντα. Η ανάγκη των διαφόρων πολιτικών ομάδων και της ίδιας της κυβέρνησης για ευνοϊκή εμφάνιση στην ευρεία μάζα οδηγεί αναγκαστικά στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των ιδιοκτητών των ΜΜΕ, οι οποίοι συχνά αποτελούν ταυτόχρονα μειοδότες μεγάλων δημόσιων κατασκευαστικών έργων, αλλά και πρόεδροι πολιτιστικών και αθλητικών σωματείων, όπως ποδοσφαιρικές ομάδες. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ΜΜΕ και ειδικά ο έντυπος τύπος, ονομάστηκε ήδη πριν από δύο αιώνες "τέταρτη εξουσία".

Οι μηχανισμοί με τους οποίους τα ΜΜΕ εξασκούν την επίδραση στην σκέψη και συμπεριφορά είναι ποικίλοι και εστιάζονται στην πνευματική ανεπάρκεια του απλού καταναλωτή τους και στην αδυναμία του να διακρίνει τον πραγματικό από τον εικονικό κόσμο που του παρουσιάζεται. Το βασικό φαινόμενο που λαμβάνει χώρα είναι η θεατρικοποίηση των πάντων, η οποία εξισώνει τα πραγματικά γεγονότα με εκείνα της φαντασίας. Ενώ η ποιότητα του περιεχομένου είναι συνήθως πολύ χαμηλή, η διάρκεια ζωής του εφήμερη και τα πρότυπα που προωθεί αδιέξοδα, καταφέρνει να προκαλέσει στο άτομο μια σειρά από εξαρτήσεις, θέμα του επόμενου άρθρου.-