ΠΟΙΟΣ ΕΙΠΕ ΤΟ «ΟΧΙ»: «Είπε το ΟΧΙ ο μόνος Έλληνας που μπορούσε να πει ΝΑΙ»

ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ ΗΛΙΑΔΟΥ-ΤΑΧΟΥ *

Η πρόταση της εφημερίδας «Πελοπόννησος» να συνεργαστώ σε ένα ένθετο που θα εκδοθεί επετειακά, με αφορμή την 28η Οκτωβρίου, έγινε

ασμένως αποδεκτή από εμένα. Απαντώντας, λοιπόν, άμεσα, αναφέρω ότι το ΟΧΙ το είπε - όπως συμβαίνει σε όλες τις δικτατορίες - ο δικτάτορας. Ωστόσο, επειδή η λαϊκίστικη εκδοχή πως το ΟΧΙ το είπε ο ελληνικός λαός, δεν αντέχει, κατά την γνώμη μου, στον κριτικό έλεγχο της λογικής, αφού μόνο στις δημοκρατίες η εξουσία υπάρχει για τον λαό και ανήκει σε αυτόν (Αλιβιζάτος, 1995: 431), μπήκα στον πειρασμό να επαναπροσδιορίσω το ερώτημα, για να δώσω χώρο στην ακαδημαϊκή ιστορία να αποφανθεί για τα γεγονότα και το έθεσα ως εξής: «ποιοι λόγοι οδήγησαν τον Ιωάννη Μεταξά, έναν δικτάτορα με ιδέες πολύ κοντά στο ιταλικό μοντέλο φασισμού, να πει ΟΧΙ;».

Στην πραγματικότητα, η προσέγγιση Ελλάδας-Βρετανίας υπήρξε αποτέλεσμα συνειδητής προσπάθειας του δικτάτορα, ο οποίος προσέβλεπε στην επιβίωση του καθεστώτος του, μέσα από την Βρετανική ανοχή - στήριξη. Η σχέση μάλιστα του καθεστώτος του με τους Βρετανούς ήταν τόσο στενή, ώστε, οι Βρετανοί δήλωναν «είμαστε συζευγμένοι με τον κ. Μεταξά και θα παραμείνουμε έτσι έως ότου ο θάνατος ή οι Έλληνες μας χωρίσουν» (Κολιόπουλος, 1996: 153).

Απότοκο των Βρετανικών παρεμβάσεων ήταν η προσπάθεια του δικτάτορα να απεξαρτηθεί οικονομικά η χώρα από την Γερμανία, να αυξηθούν οι οικονομικές συναλλαγές της με την Βρετανία και να επιτευχθεί η συνομολόγηση συμμαχίας μαζί της, σε περίπτωση ιταλικής επέμβασης, αίτημά που δεν υλοποιήθηκε τελικά (Κολιόπουλος: 200). Από την άλλη, η διεθνής κατάσταση και η αποικιοκρατική -φασιστική-ιμπεριαλιστική πολιτική του Μουσολίνι αποτελούσαν άμεση απειλή για τα ελληνικά συμφέροντα, αλλά και για το καθεστώς Μεταξά. (Richter, 1998: 75).

Επομένως, η κήρυξη του πολέμου βρήκε τον Μεταξά ψυχολογικά προετοιμασμένο να πει το ΟΧΙ , όχι όμως και έτοιμο να αντιμετωπίσει την απειλή, αφού η αμυντική θωράκιση της Ελλάδας δεν υφίστατο. (Richter : 17). Εντούτοις παρά τις αρνητικές προβλέψεις των Βρετανών, ο ελληνικός στρατός διέψευσε τους πάντες, χάρις στην ηρωική του αντίσταση, που σήμαινε ότι ταυτίστηκε με τον αντιφασιστικό αγώνα που κήρυξε ο δικτάτορας στις 28 Οκτωβρίου.

Όσο για τα συμπεράσματα που βγαίνουν και αφορούν στην εργαλειακή χρήση της ιστορίας από αυτούς που την μελετούν, με σκοπό να εξυπηρετήσουν ιδεολογικά ή πολιτικά τους συμφέροντα, επιθυμώ να δηλώσω πως αυτού του είδους η ιστορία ορίζεται βιβλιογραφικά ως «δημόσια ιστορία» και ουδόλως σχετίζεται με την ιστορία των ακαδημαϊκών.

Κλείνω λοιπόν με δύο ουσιαστικές απαντήσεις επί του ερωτήματος: Την απάντηση του Γ. Σεφέρη «Ο δικτάτορας δεν μπόρεσε να καταλάβει ότι η ημέρα εκείνη δεν επικύρωνε αλλά καταργούσε την 4η Αυγούστου» και την απάντηση του Γ. Καφαντάρη, ο οποίος ανέφερε πως «είπε το ΟΧΙ ο μόνος Έλληνας που μπορούσε να πει ΝΑΙ».

* Η Σοφία Ηλιάδου-Τάχου είναι Καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.