Κρητικά και Κυπριακά Αναγνώσματα

Θυμάμαι πολύ καλά ότι στα γυμνασιακά μας χρόνια διδασκόμασταν, ειδικά στις δυο μεγάλες τάξεις του εξατάξιου Γυμνασίου, διάφορα λογοτεχνικά

κείμενα, πεζά και ποιητικά, που ήταν γραμμένα στην κρητική και στην κυπριακή διάλεκτο.

          Οι καθηγητές μας προσπαθούσαν να μας εμφυσήσουν την αγάπη για κάθε τι το λογοτεχνικό και μας έδιναν κείμενα με πολύ συμβολικές ετικέτες, που είχαν πολύ βαθιά νοήματα. Δεν ήταν καθόλου εύκολη η ανάλυση των κειμένων αυτών κι ακόμη πιο δύσκολη ήταν η εξεύρεση διδαγμάτων και η επισήμανση πολλών καλολογικών στοιχείων, εξαιτίας του γεγονότος ότι ήταν γραμμένα σε μια γλώσσα, που, στο μεγαλύτερο μέρος, μας ήταν άγνωστη.

          Θυμάμαι πολύ καλά ότι διδαχτήκαμε ένα απόσπασμα από τον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου και κάποια χωρικά από την Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτζη. Τότε η διδασκαλία αυτών των μαθημάτων μας φαινόταν υπερβολικά δύσκολη αλλά, παρ’ όλες τις δυσκολίες, οι περισσότεροι είχαμε καταφέρει να κάνουμε κτήμα μας αυτά τα δύσκολα λογοτεχνικά κείμενα.

          Μεγαλώνοντας είχα την ευκαιρία να διαβάσω και τις δυο τραγωδίες  αυτές και να γοητευτώ αφάνταστα.  Ακόμη φέρνω στο μυαλό μου το χωρικό της Ερωφίλης που έλεγε:

 

«Του πλούτου αχορταγιά, τση δόξας πείνα,

του χρυσαφιού ακριβειά καταραμένη,

πόσα για σας κορμιά νεκρά ’πομείνα,

πόσοι άδικοι πολέμοι σηκωμένοι,

πόσες συχνιές μαλιές συναφορμά σας

γροικούνται ολημερνίς στην οικουμένη!

Στον Άδην ας βουλήση τ’ όνομά σας

κι  όξω στη γη μην έβγη να παιδέψη

νου πλιον ανθρωπινόν η  ατυχιά σας∙

γιατί αποδεκεί, ως θωρώ,  σας είχε πέψει

κιανείς στον κόσμο δαίμονας να ’ρθήτε,

τσ’ ανθρώπους μετά σας να φαρμακέψει……

 

          Πόσο επίκαιροι φαντάζουν οι στίχοι αυτοί σήμερα και πόσες αλήθειες μπορούν να μας διδάξουνε;

          Ένα ακόμη δύσκολο κείμενο που διδαχτήκαμε ήταν κι ο Διγενής Ακρίτας στην Κυπριακή διάλεκτο. Μας φάνηκε τόσο δύσκολο και προσπαθήσαμε αρκετά  για να κατανοήσουμε όλες τις λέξεις και την περίεργη ορθογραφία του. Η κυπριακή αυτή παραλλογή ξεκίναγε με τους παρακάτω στίχους:

 

Ο Διενής ψυχομαχεί μεσ’ σ’ μολυβένιον πύρκον

Μέσα σ’ αργυρόφ’ φήκαριν μεσ’ σ’ μπρούντζενον κρεββάτιν

Απ’ έξω τριυρίζουσιν τρακόσιοι τρεις νομάτοι

Θέλουν να μπούσι να τον δουν τσιαι πάλε κροφοούνται.

Τζι’ έναν κοντόν κοντούτσικον τσιαι χαμηλοβρακάτον

Βάζει τηδ δύναμη θεού τσιαι πάει τσιαι χαιρετά τον.

Τσιαι γεια σου – γεια σου Διενή σαν εν η αφεγκιά σου

Έτζι σαν εν η ρίζα σου και τα εννητικά σου,

Απ’ έξω τριυρίζουσιν τρακόσιοι τρεις νομάτοι,

Θέλουν να μπούσι να σε δουν τζιαι πάλε κροφοούνται.

Ε! ας ημπούσι έσω μου τζι’  εμέ μην κροφοούνται………

………………………………………………………………………….        .

          Μια ολόκληρη Κυριακή θυμάμαι πως αφιέρωσα στη μελέτη αυτού του αρκετά μεγάλου κυπριακού ποιήματος, προσπαθώντας να κάνω κτήμα μου όλες τις άγνωστες λέξεις που υπήρχαν στο σχετικό λεξιλόγιο.

          Από τότε μου γεννήθηκε μια μεγάλη επιθυμία να γνωρίσω κι άλλα κρητικά και κυπριακά λογοτεχνικά έργα και, πράγματι, βρήκα και διάβασα πολλά. Παράλληλα γνώρισα αρκετούς Κρητικούς και Κυπρίους με τους οποίους μίλησα αρκετά και εξασκήθηκα στις γλώσσες αυτές τόσο πολύ, ώστε σε κάποια επίσκεψή μου στην Κρήτη, κάποιοι με ρώτησαν από ποιο νομό της Κρήτης κατάγομαι ιδίως όταν απήγγειλα μια δική μου μαντινάδα. Όσο για την Κύπρο, όταν πήγαμε εκεί με τη Χορωδία του Δήμου Αλεξάνδρειας, κάποιοι Κύπριοι,  πολλές φορές μου είπαν την παρακάτω φράση: «Εν είσαι Ελλαδίτης εσύ. Τσύπριος είσαι!» Ακόμη πιο χαρακτηριστική ήταν η στάση της ξεναγού μας, της κυρίας Ροδάνθης, που , όταν συναντιόμασταν, μου μιλούσε μόνον κυπριακά.

          Τέλος, για να μη δημιουργηθούν κάποια παράπονα, αναφέρω πως γνωρίζω και τα ποντιακά αρκετά καλά, κι έχω μιλήσει κάποτε σε επέτειο της Γενοκτονίας των Ποντίων,  στην Αλεξάνδρεια, σαν κύριος ομιλητής.

          Γνωρίζω όμως πολύ καλά και τα αρβανίτικα, μια και είμαι βέρος Λεχοβίτης.

                                                ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Π. ΤΟΠΑΛΗΣ