Ορεινές διαδρομές: Στο Γράμμο (Πρώτο μέρος) (ΦΩΤΟ)

 

Όταν κατηφορίζεις από την Κλεισούρα πηγαίνοντας στην Καστοριά, μετά το Νταούλι, την ονομαστή αυχενοδιάβαση, την οποία κάποτε

στεφάνωνε μια λιτή, δωρικής ομορφιάς, πετρόκτιστη, τοξωτή καμάρα, που χωρίς γνώση και ευαισθησία την γκρέμισαν για τη διαπλάτυνση του δρόμου, τον βλέπεις να προβάλλει εντυπωσιακά στα δυτικά κι αν είναι και χιονοσκέπαστος σε μαγνητίζει.

Το ίδιο συναρπαστικός φαίνεται κι από τον κόμβο της Εγνατίας οδού στη Σιάτιστα, στην ίδια βουνογειτονιά με το Σμόλικα και το Βόιο.

Είναι μια ενδιαφέρουσα οροσειρά ανάμεσα στην Καστοριά, τα Ιωάννινα και την Αλβανία, έχει καμιά δεκαριά κορυφές πάνω από τα 2.000 μ. πλήθος χαμηλότερων, εκτεταμένα δάση βελανιδιάς, οξιάς και μαυρόπευκου, αναπεπταμένα αλπικά βοσκοτόπια, χαράδρες, λαγκάδια και άφθονα νερά.

Ξεχασμένα, όμορφα χωριά, τα Γραμμοχώρια στις βορειοανατολικές υπώρειες και κλιτύς και τα ονομαστά Μαστοροχώρια στο νότιο Γράμμο, περισσότερο αναπολούν το λαμπρό παρελθόν τους και λιγότερο ζεσταίνονται με το μέλλον: Νεστόριο, Πεύκος, Γράμμουστα (Γράμμος σήμερα), Αετομηλίτσα, Πληκάτι…

Είναι επίσης ένα καταπληκτικό οικοσύστημα, ένας βιότοπος ιδανικός για τη διαβίωση της καφετιάς αρκούδας, του κορυφαίου θηλαστικού της εγχώριας πανίδας, του αγριογούρουνου, του αγριόγιδου, του λύκου, του τρίτωνα στις αλπικές λίμνες του, του χρυσαετού στους αιθέρες πάνω από τα φαράγγια και τις ορθοπλαγιές του. Γι’ αυτό εξάλλου περιλαμβάνεται στα δίκτυα Natura 2000 και Σημαντικών Περιοχών για Πουλιά.

Είναι ο Γράμμος, το βουνό, του οποίου το όνομα, συνδέθηκε με τη νεότερη Ιστορία της Ελλάδας από τη θυσία των γενναίων και των δύο πλευρών, στην κορύφωση του εμφύλιου σπαραγμού 1948-1949. Το βουνό στο οποίο η Ουτοπία έδωσε αδυσώπητο αγώνα και έχασε.

Δύο μνημεία, κι εδώ, προς τιμή των νεκρών, ένα στην κορυφή Γκέσος στην Αετομηλίτσα για τους νικητές κι ένα άλλο για τους ηττημένους, σ’ ένα λόφο στο Κεφαλοχώρι, διαιωνίζουν τη μνήμη και το διχασμό ενός αδιανόητου, αχρείαστου και εν τέλει προδιαγεγραμμένου, ως προς την έκβασή του αδελφοκτόνου πολέμου, για μια Πατρίδα, την τύχη της οποίας είχαν αποφασίσει από το 1945 οι Τρείς Μεγάλοι του κόσμου, κάπου στην Κριμαία και στα περίχωρα του Βερολίνου.

Ένα πάρκο, το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης στα Λιβάδια της Κοτύλης με θέα κορυφές του πολύπειρου βουνού, ευγενές απόσταγμα της κοινοβουλευτικής δράσης του αξέχαστου πρώην Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων, Φίλιππου Πετσάλνικου, διακηρύττει το αυτονόητο.

«Η συμφιλίωση» γράφει η Νίκη Μαρωνίτη, Γενική Γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής, για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία «δεν συνεπάγεται τη λήθη των τραυματικών στιγμών του παρελθόντος, την αποσιώπηση ή την ωραιοποίησή τους˙ αντίθετα η γνώση και η κατανόησή τους αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για να τις υπερβούμε.

Τα «οικεία κακά» οφείλουμε να τα προσεγγίζουμε νηφάλια, οπλισμένα με τα εργαλεία της επιστήμης, με σεβασμό στην ιστορική πραγματικότητα και ταυτόχρονα ευαισθησία στη μνήμη.»

Η «μνήμη» γράφει ο Κ. Μποτόπουλος, συνταγματολόγος, «να μην οδηγεί σε μύθους που κρύβουν και σε δόγματα που εμποδίζουν και η λήθη να μη λειτουργεί σε βάρος της δράσης και της αλήθειας.»

Ο Γράμμος πριν χρόνια έλειπε από τους χάρτες της «Ανάβασης» λόγω των ναρκοπεδίων του Εμφυλίου Πολέμου.

Μετά από την εξουδετέρωσή τους ανακτά βήμα προς βήμα τη θέση του στην κλίμακα ενδιαφέροντος των ορειβατών.

Είχα έναν αγαπητό ξάδελφο, παντρεμένο στο Άργος Ορεστικό.

Ήταν δεινός κυνηγός, πήγαινε για κυνήγι στις Αρένες του Γράμμου και στις λίμνες Μουτσάλια.

«Ο Γράμμος ξάδερφε» μου έλεγε, «είναι όμορφο βουνό, με δάση, λίμνες, λιβάδια και έχει πλούσιο κυνήγι. Έλα, μια φορά, και θα σε μαγέψει!»

Τότε δεν πήγα. Εγώ έχασα. Θα ερχόμουν σε επαφή με το ωραίο αυτό βουνό πολύ νωρίτερα και θα είχα τη δυνατότητα να περιπλανηθώ σε κάθε του πτυχή.

Κάποιο επίσης μακρινό καλοκαίρι, αρχές Αυγούστου, βρεθήκαμε στο Νεστόριο για το River Party, το ελληνικό Woodstock, στις όχθες του Αλιάκμονα, σε μια φανταστική λαγκαδιά.

Ήμασταν φιλοξενούμενοι σ’ ένα συγγενικό σπίτι, ο οικοδεσπότης αυθεντικός Νεστορίτης, το μεσημέρι στο φαγητό, μεταξύ τυρού και αχλαδίου μου είπε: «Ψες βράδυ στο Γράμμο έβρεχε πολύ.  Το ποτάμι μπορεί να κατεβάσει αρκετό νερό.»

Την ώρα εκείνη δεν έδωσα σημασία.

Το βράδυ όμως, στη συναυλία κι ενώ οι «πλανόδιες» μουσικές του Γιάννη Ζουγανέλη έσμιγαν μ’ αυτές των τριζονιών και του ποταμιού, η μουσική σταμάτησε, κάποιος από μικροφώνου ανακοίνωσε ότι «έρχεται το ποτάμι» όσοι έχουμε αυτοκίνητα στο parking, δίπλα στις όχθες του ποταμιού, να τα πάρουμε.

Κατάλαβα, αντέδρασα γρήγορα, έτρεξα διακριτικά με το Γιαννάκη στο χώρο του parking, τα νερά έφταναν πάνω από τον αστράγαλο, πρόλαβα, ανύψωσα τις αναρτήσεις της Xantia και απομάκρυνα το αυτοκίνητο σε ασφαλές μέρος. Το μόνο που πάθαμε ήταν ότι βρεθήκαμε ξυπόλυτοι με τα μπατζάκια διπλωμένα, σαν τους ψαράδες.

Την επομένη, στο Αμύνταιο είδα το αυτοκίνητο ενός φίλου μου, στην αυλή του, με ανοικτές όλες τις πόρτες του και τα πατάκια έξω να … λιάζονται.

Δεν τον ρώτησα γιατί. Ήμουν σίγουρος ότι ήταν στο River Party.

Από τότε μου καρφώθηκε η ιδέα να πάω στο Γράμμο για να δω από πού ήρθε τόσο νερό!

Για να πάμε στον πολυσυζητημένο Γράμμο, διαλέξαμε την βορειοανατολική του όψη, το Νεστόριο, ένα γραφικό γραμμοχώρι, με ιστορικές μνήμες τόσο από τον Μακεδονικό Αγώνα όσο και τον Εμφύλιο, που αντιστέκεται στην ερήμωση, είκοσι πέντε χιλιόμετρα από την Καστοριά.

Μετά το Νεστόριο (Άνω και Κάτω, Νέστραμ το παλιό όνομα) ποτάμι, ο Αλιάκμονας, βουνά και δάση συνυφαίνονται σ’ ένα ανάγλυφο μοναδικό. Χαιρόμουν που ήμουν συνοδηγός και απερίσπαστος ροφούσα την ομορφιά του. Μετά περίπου τριάντα χιλιόμετρα ονειρικής διαδρομής σε ρουμάνια και λαγκάδια ο ορίζοντας άνοιξε σαν βεντάλια, για να χωρέσει μέσα του η κοιλάδα, το χωριό Γράμμουστα, τα βοσκοτόπια, οι ψηλές κορυφές.

Πριν, όχι πολλά χρόνια, οι χάρτες της περιοχής έγραφαν στο γεωγραφικό στίγμα του χωριού «ερείπια Γράμμουστας».

Το τέλος της εμφύλιας σύρραξης βρήκε το άλλοτε σε ακμή βλάχικο κεφαλοχώρι, ερειπωμένο και εγκαταλειμμένο.

Ούτε η τρίκλιτη βασιλική της Παναγίας της Οδηγήτριας γλίτωσε από την αγριάδα εκείνων των χρόνων.

Σήμερα έχουν ανοικοδομηθεί από τα βάθρα τους καμιά δεκαπενταριά σπίτια κι ένας όμορφος, ορεινός ξενώνας, ο Grammos Lodge, που λειτουργεί εποχιακά.

Η εκκλησία της Οδηγήτριας όρθια και πάλι, πανηγυρίζει κάθε Δεκαπενταύγουστο.

Λιγοστοί κτηνοτρόφοι, ανεβάζουν κάθε Μάρτη τα κοπάδια τους, αιγοπρόβατα και αγελάδες στα αλπικά λιβάδια, θαλερά όπως πάντα, για να τα φέρουν και πάλι πίσω στα χειμαδιά τους τον Οκτώβρη, συνεχίζοντας στο ίδιο και διαφορετικό ταυτόχρονα μοτίβο, την αρχέγονη παράδοση της γραμμουστιανής νομαδικής κτηνοτροφίας.

Ήπιαμε τσάι του βουνού, που μας υποδεχόταν, με τα αρώματα της γραμμουστιανής γης στον ωραίο ξενώνα με θέα τις κορυφές Σκάλα, Μεγάλη Πέτρα, Φαρμάκη, Κιάφα, Σκίρτση…

Η ψηλότερη της οροσειράς, ο Γράμμος 2.520, δε φαίνεται από το χωριό, που αναπνέει στα 1.400 μ. υψ., ούτε φυσικά και η λίμνη Γκιστόβα, οι δύο στόχοι της ορειβατικής εξόρμησής μας.

Ο Δημήτρης Σπύρου, πατέρας του Γιώργου, του ιδιοκτήτη του ξενώνα, μας έδωσε όλα τα αζιμούθια της διαδρομής.

(Συνεχίζεται…)

 

12-02-2021

Θανάσης Τραϊανός