*Γνωριμία με Φιλοσόφους-Σοφιστές-Σοφούς και Νομοθέτες της Αρχαίας Ελλάδας: Σόλων ο Αθηναίος (634 - 560 Π.Χρ.)

Η προσπάθεια του Δράκοντος µε την νομοθεσία να διατηρηθεί το ολιγαρχικό πολίτευμα στην Αθήνα απέτυχε, καθόσο υπήρξε μεγάλη

αντίδραση των αντιπολιτευομέων και η κατάσταση ήταν κρίσιμη.

Στην δύσκολη αυτή στιγμή, εμφανίζεται ο Σόλων.

Ήταν ενδεδειγμένος για την αντιμετώπιση της κρίσιμης κατάστασης. Ευπατρίδης από καταγωγή, ανήκε στην μεσαία τάξη των πολιτών.

Διαγνωστικές πηγές του έργου του Σόλωνος βρίσκουμε σε συγγραφείς: Αριστοτέλη, Πλούταρχο, Διογένη Λαέρτιο, Ηρόδοτο κ.α.

Πριν του ανατεθεί η νομοθετική εξουσία ο Σόλων έγραψε σε έμμετρο λόγο την ελεγεία του "Ευνομία", που αποτελεί διακήρυξη του πολιτικού του προγράμματος και εξέθεσε στους Αθηναίους, ότι επικρατούσε η ανώμαλη πολιτικοκοινωνική κατάσταση "δυσνομίας", που προκαλούσε στο σύνολο και στα άτοµα κακοδαιμονία και επρότεινε την θεμελίωση της εννόµου τάξεως (ευνομίας) με βάση την έννοια της δίκης (δικαιοσύνης).

Η δυσνομία κατά τον Σόλωνα δεν οφειλόταν εις την μοίραν,

αλλά προερχόταν από την άδικη συμπεριφορά των ανθρώπων.

Η πλεονεξία και η φιλαργυρία των ευπατριδών και η άδικη συμπεριφορά των αρχηγών του Δήμου προξενούν προσβολή της εννοίας της δικαιοσύνης.

Η έννοια της δικαιοσύνης κατά ταύτα αποκτά ηθικό και νομικό πλάτος και βάθος. Για την εφαρμογή του Δημοσίου δικαίου της πόλεως προϋπόθεση ήταν η αναγνώριση των γενικών αρχών της ισονομίας, ελευθερίας και αυτονομίας.

 

Ο Σόλων ανέλαβε κατά τα έτη 594-593 Π.Χρ. την νομοθετική εξουσία με απεριόριστη δικαιοδοσία, ως άρχοντας διαταλλακτής, προέβη στην κατάργηση των νόμων του Δράκοντα, για να πραγματοποιήσει αναμορφωτικά τον σκοπό του για κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτικές µεταρρυθμίσεις:

α) Κοινωνικές Μεταρρυθμίσεις

Καθιέρωσε το δικαίωμα της συσσωμάτωσης για όλους ανεξαιρέτως τους ελεύθερους πολίτες και το δικαίωμα της συναλλαγής. Με την πολιτική ισότητα εξασφαλίζεται η κοινωνική ενότητα των Αθηνών.

 Η διάταξη αυτή Θεωρείται η πρώτη στον κόσμο διακήρυξη των δικαιωμάτων του ελεύθερου ανθρώπου. Περικοπή του  νόμου αυτού μεταφέρθηκε στην Ρώμη και περιελήφθηκε αυτούσια στους Πανδέκτες.

β) Οικονομικές μεταρρυθµίσεις

Κατάργησε τα Δημόσια και ιδιωτικά χρέη και απαγόρευσε την σύναψη δανείου με σωματική εγγύηση (Σισάχθεια).

Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίσθηκε η ελευθερία των ασθενεστέρων οικονομικά τάξεων του Δήμου, όχι μόνο για το παρόν αλλά και για το μέλλον.

Προς ενίσχυση του εμπορίου και της βιοτεχνίας έλαβε μέτρα, όπως η απαγόρευση της ανεργίας και εθέσπισε διατάξεις που διευκόλυναν την γεωργική παραγωγή, προς εξασφάλιση της αυτάρκειας της εθνικής οικονομίας.

γ) Πολιτικές μεταρρυθμίσεις

Ένα από τα πρώτα μέτρα του Σόλωνος υπήρξε η χορήγηση αμνηστίας για τ΄ αδικήματα που διαπράχθηκαν από κάποιον προ της ανόδου στην αρχή.

Καταργηθέντος του αριστοκρατικού πολιτεύματος ο Σόλων

εισάγει το Τιμοκρατικό πολίτευμα, κατά το οποίο οι πολίτες κατατάσσονται με βάση την γεωργική εκάστου παραγωγή

σε τέσσαρες τάξεις: Πεντακοσιοµεδίμνους, Ιππείς, Ζευγίτες καί Θήταις.

Από τις τρείς πρώτες τάξεις που έφεραν το οικονομικό βάρος της συντηρήσεως της πόλεως, εκλέγονταν οι άρχοντες.

Η τέταρτη όµως τάξη μετείχε στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας (Εκκλησία του Δήμου) και της δικαστικής εξουσίας (Ηλιαία). Κατά τον τρόπο αυτό η τέταρτη τάξη, ο Δήμος, που ήταν κύριος της ψήφου, γίνεται κύριος της πολιτείας. Η νέα αυτή διαίρεση των πολιτών, χωρίς να διασπά την ενότητα της πόλεως, ανέτρεπε την προνομιακή Θέση των ευπατριδών. Με τον τρόπο αυτό έδιδε το δικαίωμα σε κάθε ελεύθερο πολίτη να συμµετέχει στην διοίκηση των κοινών και να ελέγχει τους ασκούντες την εξουσία.

 Την τήρηση και ανανέωση των νόμων ανέθεσε σε δυο σώματα:

Στην Βουλή του Αρείου Πάγου και στην βουλή των τετρακοσίων. Στην βουλή του Αρείου Πάγου μετείχαν ισοβίως αυτοί που κατείχαν τ΄ ανώτατα αξιώματα, τους εμπιστεύθηκε την ποινική και την νομοφιλακτική εξουσία.

Στην βουλή των τετρακοσίων,-που την αποτελούσαν αντιπρόσωποι των τεσσάρων τάξεων (Φυλών) που εκλέγοντα με κλήρωση κάθε χρόνο από ΙΟΟ πολίτες από κάθε τάξη, ανέθεσε την νομοπαρασκευαστική εξουσία.

Αυτές υπήρξαν σε γενικές γραμμές οι κυριότερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, στις οποίες προέβη ο Σόλων κατά την άσκηση της απεριορίστου νομοθετικής του εξουσίας.

Με σειρά ειδικότερων νομοθετικών μέτρων κατέστησε δυνατή την εφαρμογή των γενικών αρχών της νομοθεσίας του για κάθε περίπτωση του ιδιωτικού δικαίου και αναγνώρισε νομοθετικά τους ισχύοντες εθιμοτυπικά θεσμούς, συμπληρώνοντας έτσι την νομοθετική του προσπάθεια. Έλαβε ακόμη μέτρα για την ενίσχυση του θεσμού του γάμου, για την διατροφή και προστασία και επιτροπεία των τέκνων και προστασίας των ορφανών. Και για τις διαθήκες εθέσπισε νόμο, ώστε ο κατέχων περιουσία να μπορεί να διαθέτει αυτήν στα τέκνα του και αν στερείται γνησίων τέκνων, να διαθέτει την περιουσία του… σε εξωτικούς.

Εθέσπισε και διατάξεις ποινικού δικαίου, διέκρινε τις ζηµίες σε εκούσιες και ακούσιες, επέβαλε στις εκούσιες ζημίες διπλή αποζημίωση στον ζημιώσαντα και διέκρινε τις

κλοπές σε θρασείες και μέτριες, που τιμωρούνται με διαφορετικές ποινές και για τις κλοπές κατά της δημόσιας περιουσίας και τις κλοπές ιεροσυλίας με αυστηρότερες ποινές.

Κεντρική σκέψη του Σόλωνος υπήρξε να προσαρμόσει τους νόμους προς τα πράγματα.

Στο σημείο αυτό θεωρώ, ότι για ν΄ αντιληφθούμε το μεγαλείο της σοφίας του Σόλωνος, είναι ανάγκη να δούμε τι γράφει για τον Σόλωνα ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός ο Ηρόδοτος ( Βιβλίο Πρώτο - Κλειώ, σελ. 165-169 (εκδόσεις Γκοβόστη): Ο Σόλων ο Αθηναίος μετά τους νόμους που έβαλε στους Αθηναίους, γιατί του το είχαν ζητήσει, αποδήμησε για δέκα χρόνια με την πρόθεση να δει και να γνωρίσει τον κόσμο και γιατί ήθελε βέβαια να μη βρεθεί στην ανάγκη να λύση κάποιον από τους νόμους που έβαλε. Μόνοι τους δεν είχαν το δικαίωμα να το κάνουν αυτό οι  Αθηναίοι, επειδή ήταν δεμένοι µε όρκο µμεγάλο, δέκα χρόνια να κρατήσουν τους νόμους που θα τους έβαζε ό Σόλων.

Γι αυτόν λοιπόν το λόγο και γιατί ήθελε να γνωρίσει  τον κόσμο, αποδήμησε ο Σόλων και έφτασε και στην Αίγυπτο, στην αυλή του Άµαση, κι ύστερα στις Σάρδεις, στην αυλή του Κροίσου. Σαν έφτασε, τον φιλοξένησε στα& βασιλικά του  ανάκτορα ο Κροίσος' κι ύστερα την τρίτη η την τέταρτη μέρα µε προσταγή του Κροίσου, υπηρέτες γυρνούσαν το Σόλωνα να δη τους  θησαυρούς και του έδειχναν πόσο ήσαν όλα μεγάλα και πλούσια.

Τον άφησε δ Κροίσος να τα δει όλα και να τα εξετάσει, κι όταν ήρθε ή κατάλληλη στιγμή, του έκανε την ερώτηση: «Ξένε, ως εµάς έχει φτάσει ή μεγάλη σου φήµη για τη σοφία και τα ταξίδια σου, πως η αγάπη σου για γνώση σε έσπρωξε να επισκεφθείς χώρες πολλές, για να τις σπουδάσεις. Έτσι λοιπόν τώρα ξύπνησε μέσα μου η επιθυμία να σε ρωτήσω αν είδες κάποιον άνθρωπο κιόλας που να είναι ο πιο ευτυχισμένος από όλους».

Εκείνος έκανε την ερώτηση με την ιδέα πως είναι ο ίδιος ο

πιο ευτυχισμένος ανάμεσα στους ανθρώπους. Όμως ο Σόλων χωρίς καμιά κολακεία και με απόλυτη ειλικρίνεια απαντά&: «Βασιλιά µου, τον Τέλλο τον Αθηναίο». Σάστισε ο Κροίσος µε την απάντηση και ρώτησε ανυπόμονα: «Κι από που κρίνεις τον Τέλλο πως είναι ο πιο ευτυχισμένος» Και κείνος αποκρίθηκε: « Ο  Τέλλος πρώτα πρώτα μέσα σέ μια µπορεµένη πόλη, είχε παιδιά καλά και άξια, και είδε από όλα αυτά εγγόνια, κι όλα να ζουν, κι ύστερα από µια ζωή γεμάτη αγαθά, µε τα δικά µας µέτρα, το τέλος της ζωής του ήρθε όλο λάμψη: σέ µια µάχη των… Αθηναίων µε τους γείτονές τους  στην Ελευσίνα όρμησε στον εχθρό, τον έτρεψε σε φυγή και βρήκε πάνω εκεί τον πιο ωραίο θάνατο. Οι Αθηναίοι τον έθαψαν με δημόσια δαπάνη και του έκαναν µεγάλες τιμές.

 

Έτσι μιλώντας για τον Τέλλο ερέθισε ο Σόλων τον Κροίσο µέ όσα είπε για την ευτυχία του, ώστε εκείνος τώρα ρωτούσε ποιόν εύρισκε ο Σόλων δεύτερο στη σειρά μετά τον Τέλλο, πιστεύοντας ακράδαντα πως τη δεύτερη θέση θα την έπαιρνε βέβαια ο ίδιος. Όμως  ο Σόλων αποκρίθηκε: «Τον Κλέοβη και τον Βίτωνα. Αυτοί, που ήταν από αργίτικη γενιά  και αγαθά αρκετά είχαν και επί πλέον σωματική δύναμη τέτοιας λογής και οι δύο  είχαν κερδίσει βραβεία σέ αγώνες  και λένε µάλιστα γι΄ αυτούς την ακόλουθη -ιστορία:

Πως σέ µια γιορτή που έκαναν οι Αργίτες 'προς  τιμή της Ήρας,  έπρεπε η µητέρα τους  να πάει οπωσδήποτε µε  ζεµένο αμάξι στο ιερό, όμως τα βόδια δεν έφταναν στην ώρα τους από το χωράφι, καθώς ο χρόνος δεν τους έπαιρνε να περιμένουν, µπήκαν οι ίδιοι οι νέοι κάτω από το ζυγό και  έσερναν το αμάξι, ενώ πάνω του πήγαινε ή µμητέρα τους. Κι αφού έσυραν το φορτίο τους σαράντα πέντε στάδια, έφτασαν στο ιερό. Το κατόρθωμα τους, που το είδε όλος ο μαζεμένος κόσμος στο πανήγυρι, το επισφράγισε λαμπρά το τέλος της ζωής τους, και έδειξε στην περίσταση αυτή ο θεός πόσο είναι για τον άνθρωπο καλύτερο να πεθαίνει παρά να ζει. Γιατί οι Αργείοι τους περικύκλωσαν και μακάριζαν τα .παλληκάρια για, τη ρώµη τους, ενώ οι αργίτισσες µακάριζαν τη µάνα τους, που τής έτυχαν τέτοια παιδιά. Και η μητέρα τους γεμάτη  χαρά για το έργο και τους επαίνους |των παιδιών της, στάθηκε αντίκρυ στο άγαλμα τής θεάς και ευχόταν για τον  Κλέοβη και το Βίτωνα, τα παιδιά της, που τόσο πολύ την τίμησαν, να τους δώσει  η θεά ότι καλύτερο  μπορεί  να τύχη σέ άνθρωπο. "Υστερα από αυτή την ευχή έκαναν Θυσιες  και έφαγαν  και σαν κοιμήθηκαν τα παλληκάρια στο ίδιο το ιερό, δεν µεταξύπνησαν πια αλλά η ζωή τους τέλειωσε έτσι.

Και οι Αργείοι τους έφτιαξαν αγάλματα και τα αφιέρωσαν

στους Δελφούς, να τους τιμήσουν που στάθηκαν άριστοι άνδρες .

 Ο Σόλων έτσι έδωσε  σ' αυτούς το δεύτερο βραβείο τής

ευδαιμονίας και ο Κροίσος οργισμένος είπε: «Ε ξένε, και η  δική µας  λοιπόν ευδαιμονία τόσο µηδαμινή είναι για σένα, που την καταφρόνησες, έτσι, ώστε ούτε µε ιδιώτες δεν µας θεώρησες άξιους να συγκριθούμε;» Και εκείνος είπε: «Κροίσε, εμένα λοιπόν που ξέρω ότι ο θεός είναι όλος φθόνο  και του αρέσει «να φέρνει τα πάνω κάτω, µε ρωτάς για τα ανθρώπινα πράγματα.

Στο µάκρος τής ζωής του έχει κανείς πολλά να δει  που δε θα τα΄θελε,, και πολλά να πάθει. Ως τα εβδομήντα χρόνια ανεβάζω το όριο της ζωής του ανθρώπου. Τα εβδομήντα αυτά χρόνια δίνουν είκοσι πέντε χιλιάδες διακόσιες εβδοµήντα µέρες, αν δε λογαριαστεί ο εμβόλιμος µήνας . Αν όµως κάθε δεύτερο έτος χρειαστεί να μακρύνει κατά ένα μήνα, για να συμπέσει ο κύκλος των εποχών µέ το τέλος του, καθώς αυτές θα αρχίζουν κανονικά, στα εβδομήντα χρόνια οι εμβόλιμοι µμήνες γίνονται τριάντα πέντε, και οι μέρες από του μήνες αυτούς χίλιες πενήντα. Από όλες αυτές τις µμέρες των εβδομήντα χρόνων, που είναι είκοσι έξι  χιλιάδες διακόσιες πενήντα, ούτε µια τους δεν φέρνει κάτι όµοιο με την  άλλη. Με αυτούς τους όρους, Κροίσε, ο άνθρωπος είναι έρμαιο της τύχης.

Σ’ εµένα βέβαια εσύ φανερώνεσαι νa έχεις πολλά πλούτη και… να είσαι βασιλιάς πολλών ανθρώπων. Όµως εκείνο πού ρωτάς  ακόμη… δεν είμαι σε θέση να το πω, πριν μάθω πως είχες καλά τέλη. Γιατί δεν είναι ασφαλώς πιο ευτυχισμένος ο πολύ πλούσιος από εκείνον πού έχει το καθηµερινό του, έκτος κι αν του µείνει η τύχη πιστή και τελειώσει τη ζωή του µέσα σε όλα τα αγαθά του. Γιατί υπάρχουν ζάπλουτοι άνθρωποι, δυστυχισμένοι όμως, και άλλοι µε µετρημένα αγαθά, αλλά ευτυχείς. Ο πολύ πλούσιος,  δύστυχος όμως, σε δύο σημεία μόνον ξεπερνά τον ευτυχισμένο, ενώ αυτός τον πλούσιο και δυστυχισμένο σε πολλά.

Ο πρώτος έχει πιο πολλά µμέσα να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του, και για να σηκώσει μια συμφορά μεγάλη πού τον βρήκε, περισσότερη δύναμη. Όµως ο άλλος τον ξεπερνά στα ακόλουθα σημεία: τη συμφορά και τις επιθυμίες του δεν έχει όμοια δύναμη να τις βαστάξει, από αυτά  όμως τον προστατεύει η ευτυχία ούτε σακάτης είναι ούτε άρρωστος ούτε συφοριασμένος, αλλά καλότεκνος, ωραίος . Και αν πλάι σ’ αυτά τύχει να έχει και καλά τέλη στη ζωή του, ε αυτός είναι εκείνος πού ζητάς, ο άξιος να ονομάζεται ευτυχισμένος. Πριν όμως πεθάνει κάποιος, πρέπει να διστάζει κανείς και να µη τον λέει ευτυχισμένο, αλλά πως του χαµογελά  η  τύχη. Γιατί όλα αυτά πού είπαμε, να βρεθούν συγκεντρωμένα σε έναν άνθρωπο είναι αδύνατο, όπως καμιά χώρα δεν είναι  αυτάρκης παράγοντας ό,τι της χρειάζεται, αλλά άλλα αγαθά τα έχει κι άλλα της λείπουν, εκείνη που θα τύχει να έχει τα πιο πολλά αγαθά, αυτή είναι και η καλύτερη. Έτσι και του ανθρώπου η  ύπαρξη, µία προς μία, καμία δεν είναι αυτάρκης.

Γιατί το ένα το έχει, το άλλο της λείπει. .Και όποιος τύχει, όσο ζει, να έχει τα πιο πολλά αγαθά, κι ύστερα να βρει και καλά τέλη στη ζωή του, αυτός για   µένα, βασιλιά, αξίζει να φέρνει τον τίτλο αυτόν. Πρέπει λοιπόν σε κάθε πράγμα να εξετάζουμε το τέλος του, που θα βγει. Γιατί πολλούς βέβαια ό θεός τούς άφησε για λίγο νά γευθούν την εύτυχία, κι ύστερα τούς γκρέμισε κάτω συνθέµελα»

Μ’ αυτά τα λόγια του δεν έδωσε ο Σόλων καμιά χαρά στον Κροσσό, κι αυτός, επειδή διόλου δεν τον υπολόγισε, τον έδιωξε από το παλάτι του.

Δεν πέρασαν όμως πολλά χρόνια και άρχισαν να πέφτουν πολλά δυσάρεστα κακά πάνω στον Κροίσο, όπως συνεχίζει ο Ηρόδοτος την λεπτομερή διήγηση της ιστορίας του Κροίσου, που ήταν ο 5^ος  απόγονος του Γίγη, ο οποίος είχε τον βασιλιά και παντρεύτηκε  την βασίλισσα και το μαντείο των Δελφών έδωσε χρησμό, ότι η κατάρα των Θεώ θα πέσει στον 6ο απόγονό του.

Έτσι μετά από λίγο καρό σκοτώθηκε ο γιος και διάδοχος του Κροίσου από βέλος δικού του ανθρώπου κατά την διάρκεια κυνηγίου άγριου αγριογούρουνου και μετά από λίγο καιρό ο Κροίσος νικήθηκε από τα στρατεύματα του Κύρου και αιχμαλωτίσθηκε, ρίχθηκε μαζί με τους αξιωματούχους του στην πυρά ξύλων δέσμιος, οπότε ο Κροίσος θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα και είπε "Σόλων - Σόλων μηδένα προ του τέλους μακάριζε .

Τα λόγια αυτά τον έσωσαν, καθόσο ακούγοντας τον ο Κύρος διέταξε να τον βγάλουν από την φωτιά, άκουσε την ιστορία για τον Έλληνα σοφό και κράτησε τον Κροίσο κοντά του.

 

Από τα παραπάνω προκύπτει, ότι η σοφία των Ελλήνων προγόνων μας ήταν πολύ μεγάλη.

Η νομοθεσία τους εξελισσόταν συνεχώς για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των πολιτών και για την ορθή διακυβέρνηση κάθε πόλης και τα γνωμικά και αποφθέγματα των νομοθετών και των φιλοσόφων ισχύουν και θαυμάζονται µέχρι σήμερα από όλους του λαούς της οικουμένης.

Όλα αυτά συνέβαιναν από τον 8ο αιώνα Π. ΧΡ. στην αρχαία Ελλάδα, εποχή που οι λαοί της Ευρώπης ζούσαν μέσα σε σπηλιές, σε άγρια κατάσταση και ήσαν τελείως απολίτιστοι.

 

Διομήδης Παναγιωτίδης

Συντ/χος Δικηγόρος

*Η ηλεκτρονική εφημερίδα μας, σε συνεργασία με τον συντοπίτη  συνταξιούχο δικηγόρο Διομήδη Παναγιωτίδη, προβαίνει, με σειρά άρθρων, στη δημοσίευση  κειμένων που αφορούν στην γνωριμία των αναγνωστών με αρχαίους  Φιλοσόφους- Σοφιστές  -Σοφούς και  νομοθέτες

 

 

 

-