Θυμάμαι… Κυριακή της Αποκριάς-Καθαρή Δευτέρα

Την Καθαρή Δευτέρα τη γιορτάζουμε από το πιο μακρινό παρελθόν. Ο εορτασμός της έχει ιστορία και συνέχεια.

Είναι διαχρονικό, ανεκτίμητο κομμάτι της θρησκευτικής μας  παράδοσης,

ένα παλίμψηστο της λαϊκής μας κουλτούρας.

Πρωί-πρωί η μητέρα μου μ’ έστελνε στην αγορά, στο τσαρσί όπως μου’ λεγε, να ψωνίσω.

Η Καθαρή Δευτέρα δεν ήταν τότε αργία για τον ιδιωτικό τομέα.

Πήγαινα στο μπακάλικο του Νίκου Μανδρίνου του Μάρκου, που βρισκόταν δίπλα στο φούρνο του Ιορδάνη και Παντελή Μπάντη. Σήμερα στη θέση του μεν φούρνου είναι το κατάστημα κοσμημάτων «ΖΗΣΗΣ», στη δε θέση του μπακάλικου υπάρχει ακόμα, σχεδόν ερείπιο, το ισόγειο μαγαζί, όπου λειτουργούσε.

Ψώνιζα ελιές, χαλβά και θρεψίνη, για να τα τρώω με το ψωμί, μιας κι άρχιζε η νηστεία της Σαρακοστής, αποξηραμένα σύκα, σε μικρές στρόγγυλες αρμαθιές και σταφίδα.

Ψωνίζαμε με το τεφτεράκι, επί πιστώσει.

Με τα σύκα, τη σταφίδα, αποξηραμένα βερίκοκα, δαμάσκηνα και κρόμπουλα, που η ίδια τα είχε αποξηράνει το περασμένο καλοκαίρι, ετοίμαζε για το γεύμα, χώρια από τα παραδοσιακά νερόβραστα φασόλια, μια καταπληκτική σε γεύση και αρώματα κομπόστα, που τη λέγαμε όσιαφ.

Λαγάνα δεν αγοράζαμε. Τα φρούτα, επίσης, της θάλασσας, οστρακοειδή και μαλάκια, ε, δεν μας ήταν γνωστά ίσως και προσιτά! Ήμασταν κομμάτι πίσω! Όμως με αποξηραμένα τσιρόνια, που τα φύλαγε κρεμασμένα σε αρμαθιά στην ίσμπα, κελάρι, σκηνοθετούσε μια ιδιαίτερη λιχουδιά με κόκκινο πιπέρι, μια στάξη ξύδι, βραστές πατάτες με χοντρό αλάτι και φρέσκο κρεμμυδάκι.

Τη θρεψίνη την αγόραζα με χρήματα που είχα «κερδίσει» το προηγούμενο βράδυ, τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, της Τυροφάγου, Μασλενίτσα.

Μετά την παρέλαση του καρναβαλιού επισκεπτόμουν τους συγγενείς για Χρόνια Πολλά και συγχώρεση, προστσαβάινε.

Με κερνούσαν μπακλαβά ή κανταΐφι και αφού είχα απαντήσει σε ερωτήσεις για την επίδοσή μου στο σχολείο, τους αποχαιρετούσα με χειροφίλημα, ένδειξη σεβασμού και ταπεινότητας! Τότε ήταν που «προσγειωνόταν» στην παλάμη μου ο πατροπαράδοτος μποναμάς.

Στο σπίτι αργότερα έκαμνα ταμείο.

Πριν το βραδινό φαγητό της Κυριακής της Αποκριάς, αβγά και τυροκομικά κατά το έθιμο, ο πατέρας μου μας έπαιζε την άμκα, το χάψιμο του αβγού.

Έδενε μια άσπρη κλωστή καρουλιού στο σουκάλο, πλάστη, στην ελεύθερη άκρη της ένα βρασμένο, ξεφλουδισμένο αβγό και το κουνούσε σαν εκκρεμές μπροστά από το στόμα μας.

Εμείς, οι μικροί, προσπαθούσαμε να το χάψουμε χωρίς να χρησιμοποιήσουμε τα χέρια.

Η άμκα είχε το συμβολισμό της. Με αβγό κλείναμε το στόμα μας στα αρτύσιμα φαγητά στη διάρκεια της Σαρακοστής, που ξημέρωνε, και με αβγό θα το ανοίγαμε το βράδυ της Ανάστασης.

Στη συνέχεια φιλούσαμε το χέρι των γονιών μας για … «άφεση αμαρτιών», εισπράτταμε με ικανοποίηση το … αντίτιμό της και στρωνόμασταν στο τραπέζι.

Έθιμο με παμπάλαιες καταβολές και θρησκευτικές αναφορές.

Την Καθαρή Δευτέρα η μητέρα μου έκανε ξεχωριστή μπουγάδα. Τη θυμάμαι να ζεσταίνει νερό σε δυο γκιούμια και ένα κόταλ (χάλκινο καζάνι μεσαίου μεγέθους-κακάβι) στη μασίνα του φούρνου της αυλής, να βάζει τη σκάφη πλυσίματος, άλλοτε ξύλινη και μετά πλαστική, στη λεκάνη της βρύσης, στον ίδιο χώρο, και με ανασηκωμένα τα μανίκια πάνω από τους αγκώνες της και την ποδιά στη μέση να πλένει με πράσινο σαπούνι τα πρώτα χρόνια και μετά με απορρυπαντικό σε σκόνη, σε σακουλάκια του KLIN, που μέσα τους είχαν πλαστικές φιγούρες, στρατιώτες και Ινδιάνους (Απάτσι, Σιου, Κομάντσι, Χούπα), για παιχνίδια. Οι ταινίες Γουέστερν και οι πολεμικές, (Χόντο, Στις Άμμους της Ιβοζίμα) ήταν πολύ δημοφιλείς.

Έπλενε ασπρόρουχα, τη σαλοπέτα του πατέρα μου, φανέλες, μπλούζες ένα σωρό ρούχα. Τα άπλωνε στο σύρμα της αυλής με ξύλινα μανταλάκια.

Έπλενε επίσης και τα κατσαρολικά με αλισίβα για να τα απαλλάξει από κάθε λιπαρό.

Έτσι για να είναι όλα καθαρά γιατί έτσι το ήθελε η παράδοση, το έθιμο, γιατί έτσι της το έμαθε η μαμά της, που κι αυτή το είχε γνωρίσει από την προγιαγιά μου…

Ξεθεωμένη στη δουλειά, είχε και τα οικόσιτα να φροντίζει, πού να της μείνει μυαλό για Κούλουμα στην ύπαιθρο!

Το μεσημέρι μετά το φαγητό, η τσακαλαρία πετούσαμε στο «ανοιχτό» της γειτονιάς χαρταετούς, τους οποίους φτιάχναμε μόνοι μας με καλάμια στο σκελετό, εφημερίδα για χαρτί στο σώμα τους και στην ουρά, ζυμάρι για κόλλα.

Τα καταφέρναμε πολύ καλά και ας τα ζύγια ήθελαν γεωμετρική συμμετρία και ακρίβεια.

Σπάγκο αγοράζαμε από το μαγαζί των υιών Τραϊανού Μηντσούλη, του Σταύρου, του Στέλιου και του Νίκου, ένα από τα πλέον παραδοσιακά μαγαζιά του Αμυνταίου στο είδος του, σιδερικά, χρώματα, τζάμια, εργαλεία, «τα πάντα όλα», το οποίο μακροημερεύει στην ίδια θέση από τότε και πιο πριν. Ο χώρος του που έχει πρόσοψη στη Μ. Αλεξάνδρου, ήταν ως το 1970 το Ζαχαροπλαστείο του Τάσου Καλέα. Θυμάμαι ιδιαίτερα και με συγκίνηση το Στέλιο, έναν μποέμ της γενιάς του.

Τα Κούλουμα στην αθηναϊκή βερσιόν τους τα μάθαμε αργότερα. Θέλετε από το ραδιόφωνο, θέλετε από την τηλεόραση, από νύφες και γαμπρούς από την παλαιά Ελλάδα, που μεγάλωσαν και ευδοκίμησαν στον τόπο μας ή από προσωπικές παραστάσεις σε όμορφους τόπους «κάτω από το Αυλάκι», στις Αιγές, στη Λεύκα, στους Πετσάκους, στο Αίγιο, κοντά σε καλοπροαίρετους και χαρούμενους ανθρώπους, από συναναστροφές, αλληλοεπιδράσεις, ωσμώσεις. Από μια συναρπαστική άποψη, εκδοχή της δια βίου μάθησης.

Αργότερα, η Μίνα, γνήσια Πελοποννήσια από τον Άρι Καλαμάτας, σύζυγος του πρώην Δημάρχου Αμυνταίου Στέφανου Γιαγκούλη, είχε ασκήσει τη θετική επιρροή της στο Δήμαρχο-άντρα της και το 1982, με συμπαραστάτη τον Αποστόλη Χριστόπουλο, κλητήρα του Δημαρχείου και τη συνδρομή του Στρατού, γιορτάστηκαν για πρώτη φορά, οργανωμένα από το Δήμο, στα Λιβάδια, τα Κούλουμα, με όργανα, τον Γκιούμπουρα, χορό, λαγάνα, φασόλια από το Στρατό, ελιές, χαλβά και χαρταετούς.

 

 

Καλή Σαρακοστή

Καθαρή Δευτέρα 2021 

Θανάσης Τραϊανός