Μεσίτες δεδομένων (data brokers): Ποιοι είναι και γιατί πρέπει να γνωρίζουμε γι'αυτούς...

Γράφει ο

Λάζαρος Γεωργούλας

Τέλος φόρμας

Εισαγωγή: Τι είναι οι μεσίτες δεδομένων;

Στη σημερινή ολοένα και πιο ψηφιακή εποχή, πολλά από τα προσωπικά μας δεδομένα συλλέγονται, κοινοποιούνται και πωλούνται διαδικτυακά

χωρίς τη ρητή γνώση μας. Ένας από τους κύριους παράγοντες πίσω από αυτήν την "ανταλλαγή πληροφοριών" είναι οι μεσίτες δεδομένων. Τι είναι όμως ακριβώς ένας μεσίτης δεδομένων;

Οι μεσίτες δεδομένων είναι μεγάλες (κι όμως!) εταιρείες που ειδικεύονται στη συλλογή, αγορά και πώληση πληροφοριών των καταναλωτών σε τρίτους. Αυτά τα δεδομένα είναι πολύτιμα και μπορούν να περιλαμβάνουν τα πάντα, από τις συνήθειες περιήγησής σας (ποιες σελίδες επισκέπτεστε στο internet) και το ιστορικό αγορών (τι αγοράζετε online) έως τη φυσική σας τοποθεσία, ακόμη και ευαίσθητες προσωπικές πληροφορίες, όπως η κατάσταση της υγείας σας.

Σε αντίθεση με εταιρείες όπως το Facebook, η Google, η Apple, οι οποίες είναι αναγκασμένες να έχουν μια σχετική "διαφάνεια" σε ότι αφορά στο απόρρητο των χρηστών, οι μεσίτες δεδομένων συχνά λειτουργούν παρασκηνιακά, καθιστώντας δύσκολο για τον μέσο άνθρωπο να γνωρίζει καν ότι υπάρχουν.

Οι συνέπειες αυτού του "εμπορίου δεδομένων" μπορεί να είναι εκτεταμένες και είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να κατανοήσουν τι συμβαίνει με τα δεδομένα τους και τι μπορούν να κάνουν για να προστατευτούν.

Πώς λειτουργούν οι μεσίτες δεδομένων;

Οι μεσίτες δεδομένων συλλέγουν πληροφορίες από διάφορες πηγές, όπως:

• Δημόσια αρχεία: Οι μεσίτες δεδομένων μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δημόσια αρχεία (κι όμως!) όπως περιουσιακά στοιχεία και στοιχεία ιδιοκτησίας (καταθέσεις, ακίνητα), εγγραφές σε πλατφόρμες, ιστότοπους ή πολιτικά κόμματα, τηλεφωνικοί αριθμοί ακόμα και ποινικά μητρώα (μην απορείτε λοιπόν που βρήκε το κινητό σας ο τάδε βουλευτής και σας έστειλε SMS να τον ψηφίσετε στις εκλογές).
• Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Κάθε like, κοινή χρήση και ανάρτηση που κάνετε σε πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να καταγραφεί και να συλλεχθεί.
• Ηλεκτρονικές αγορές: Τα δεδομένα από ιστότοπους ηλεκτρονικού εμπορίου (eshops) σχετικά με τις αγοραστικές σας συνήθειες και προτιμήσεις συχνά παρακολουθούνται και κοινοποιούνται.
• Εφαρμογές για κινητά: Πολλές εφαρμογές (apps) συλλέγουν δεδομένα όπως η τοποθεσία σας, τα πρότυπα χρήσης (πως χρησιμοποιείτε το κινητό) και άλλες προσωπικές πληροφορίες, τα οποία στη συνέχεια πωλούνται στους μεσίτες.
• Κάρτες επιβράβευσης (gift cards): Οι δωροκάρτες π.χ, των σούπερ μάρκετ ή άλλων μεγαλο-καταστημάτων που χρησιμοποιείτε για να λάβετε εκπτώσεις μπορεί επίσης να συμβάλλουν στη δημιουργία του ψηφιακού σας προφίλ.

Μόλις συλλέξουν αυτά τα δεδομένα, οι μεσίτες συντάσσουν λοιπόν ολοκληρωμένα προφίλ που δίνουν μια λεπτομερή εικόνα της ζωής σας και φτιάχνουν "ομάδες ανθρώπων" με κοινά ή όχι χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια, αυτές οι πληροφορίες πωλούνται πανάκριβα σε διαφημιστές, ασφαλιστικές εταιρείες, εργοδότες και μερικές φορές ακόμη και σε πολιτικά κόμματα, επιτρέποντάς τους να στοχεύουν σε μικρές ομάδες ατόμων με βάση τις συμπεριφορές, τις προτιμήσεις και τα δημογραφικά τους στοιχεία.

Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε εδώ είναι το πόσο σημαντικό είναι να διαθέτουν αυτά τα δεδομένα και το ότι έχουν μεγάλη αξία σε χρήμα.

Γιατί πρέπει να ανησυχούν οι άνθρωποι;

Ένα από τα κύρια ζητήματα με τους μεσίτες δεδομένων είναι η έλλειψη διαφάνειας. Ίσως να μην γνωρίζετε καν ποιες εταιρείες έχουν πρόσβαση στα προσωπικά σας δεδομένα ή πώς τα χρησιμοποιούν. Και δεν μιλάμε για μικρές εταιρείες...

Μερικές από τις κύριες ανησυχίες είναι οι εξής:

• Παραβίαση απορρήτου: Με τόσα πολλά δεδομένα που συλλέγονται χωρίς τη συγκατάθεσή σας, είναι εύκολο να αισθάνεστε ότι παραβιάζεται το απόρρητό σας. Οι μεσίτες συχνά εργάζονται με μυστικότητα, αφήνοντας τους ανθρώπους στο σκοτάδι σχετικά με το πώς πωλούνται οι πληροφορίες τους και για ποιο σκοπό.
• Χειραγώγηση μέσω στοχευμένων διαφημίσεων: Οι διαφημιστές αγοράζουν τα δεδομένα σας για να σας προβάλουν εξαιρετικά εξατομικευμένες διαφημίσεις (targeted ads), οι οποίες μπορούν να χειραγωγήσουν τις αποφάσεις σας ή τις συνήθειες δαπανών σας (πως ξοδεύετε τα χρήματα σας). Για παράδειγμα, οι εταιρείες μπορεί να σας "στοχεύουν" με διαφημίσεις για προϊόντα που μόλις σκεφτόσασταν, με αποτέλεσμα να νιώθετε ότι η συσκευή σας μπορεί να σας «ακούει».
• Κίνδυνοι ασφάλειας: Οι μεσίτες δεδομένων συχνά κατέχουν τεράστιες ποσότητες προσωπικών πληροφοριών, αλλά δεν έχουν όλοι αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο τα δεδομένα σας να πέσουν σε λάθος χέρια, είτε μέσω κυβερνοεπιθέσεων είτε μέσω παραβιάσεων συστημάτων δεδομένων. Κοινώς οι μεσίτες αποθηκεύουν τα δεδομένα αλλά κανείς δεν εγγυάται ότι είναι ασφαλή και έτσι κάποιος χάκερ μπορεί να τα υποκλέψει καθώς είναι υπερπολύτιμα. Έπειτα μπορεί να τα ξαναπουλήσει.
• Διακρίσεις: Οι μεσίτες δεδομένων μπορούν να πουλήσουν ευαίσθητες πληροφορίες σε ασφαλιστές, τράπεζες ή δανειστές, οι οποίοι ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν αυτά τα δεδομένα για να λάβουν αποφάσεις που επηρεάζουν την πρόσβασή σας σε διάφορες υπηρεσίες ή παροχές. Για παράδειγμα, εάν μια ασφαλιστική εταιρεία αγοράσει δεδομένα που υποδηλώνουν ότι έχετε επικίνδυνες συμπεριφορές ή συνήθειες (π.χ. κάπνισμα), τα ασφάλιστρά σας θα μπορούσαν να αυξηθούν. Ομοίως, οι δανειστές μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα δεδομένα για να αξιολογήσουν την πιστοληπτική σας ικανότητα, οδηγώντας σε δυνητικά άδικα αποτελέσματα (π.χ. μπορεί να μην σας εγκρίνουν κάποιο δάνειο και να μη ξέρετε τον λόγο).

Πραγματικά παραδείγματα χρήσης δεδομένων αγορασμένων από μεσίτες

• Διαφήμιση: Οι εταιρείες χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που αγοράζουν από μεσίτες δεδομένων για να δημιουργήσουν άκρως στοχευμένες διαφημιστικές καμπάνιες. Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί βλέπετε μια διαφήμιση για κάτι για το οποίο μόλις μιλούσατε; Αυτό συχνά οφείλεται στο ότι οι μεσίτες πωλούν τα δεδομένα σας σε διαφημιστές, επιτρέποντάς τους να παρακολουθούν και να προβλέψουν τη συμπεριφορά σας με ανησυχητική ακρίβεια.
• Ασφάλειες και δάνεια: Οι ασφαλιστικές εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα δεδομένα σας για να προσαρμόσουν τα ασφάλιστρα με βάση τον τρόπο ζωής ή τις συνήθειές σας. Οι δανειστές ενδέχεται να σας αξιολογήσουν από το πιστωτικό σας σκορ (υπάρχει;), αλλά και από άλλα σημεία προσωπικών δεδομένων που αγοράστηκαν από μεσίτες—όπως η δραστηριότητά σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ακόμα και τις αγορές σας στο διαδίκτυο.
• Πολιτικές εκστρατείες: Τα πολιτικά κόμματα έχουν χρησιμοποιήσει δεδομένα αγορασμένα από μεσίτες για να στοχεύσουν ομάδες ψηφοφόρων με βάση τις πεποιθήσεις, τις συμπεριφορές τους και ακόμη και τα συναισθηματικά τους ερεθίσματα (ναι, συμβαίνει και στην Ελλάδα). Το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, για παράδειγμα, είναι μια περίπτωση όπου τα προφίλ ψηφοφόρων χρησιμοποιήθηκαν για να επηρεάσουν εκλογικά αποτελέσματα μέσω στοχευμένων πολιτικών διαφημίσεων.

Τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για να προστατεύσουν τα δεδομένα τους;

Αν και είναι αδύνατο να σταματήσετε όλη τη συλλογή δεδομένων, υπάρχουν βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε για να προστατεύσετε τα προσωπικά σας στοιχεία από μεσίτες δεδομένων. Ωστόσο τα βήματα αυτά απαιτούν υπομονή, σύνεση αλλά και να έχετε κάποιες γνώσεις πάνω στους Η/Υ και στο διαδίκτυο. Ας δούμε όμως:

• Αίτημα διαγραφής/εξαίρεσης: Πολλοί μεσίτες δεδομένων προσφέρουν τη δυνατότητα να αιτηθείτε να εξαιρεθείτε από την πώληση των δεδομένων σας (βασικά έχετε κάθε νόμιμο δικαίωμα να το απαιτήσετε). Για παράδειγμα οι εταιρείες Acxiom, Experian και CoreLogic που αποτελούν μέγα-μεσίτες, δίνουν τη δυνατότητα να υποβάλλετε μια αίτηση εξαίρεσης/διαγραφής. Αν και η διαδικασία μπορεί να είναι κουραστική, είναι ένα σημαντικό βήμα για τον περιορισμό του ποσοστού των πληροφοριών σας που κοινοποιούνται/πωλούνται. Ιστότοποι όπως το stopdatamining.me παρέχουν μια λίστα με μεσίτες δεδομένων και τις φόρμες εξαίρεσης (Δείτε εδώ και μια ακόμα λίστα με τους μεγαλύτερους data brokers παγκοσμίως και εδώ άλλη μια με οδηγίες). Επίσης υπάρχουν υπηρεσίες όπως η DeleteMe η οποία καυχιέται ότι μπορεί να επικοινωνήσει με όλους τους data brokers και με νόμιμο τρόπο να ζητήσει την αφαίρεση των δεδομένων σας.
• Χρησιμοποιήστε εργαλεία απορρήτου: Εργαλεία όπως το VPN (Virtual Private Network = Εικονικό Ιδιωτικό Δίκτυό) μπορούν να σας βοηθήσουν να κρύψετε την διεύθυνση IP σας και τη διαδικτυακή σας δραστηριότητα, καθιστώντας πιο δύσκολο για τους μεσίτες να σας παρακολουθούν. Επιπλέον, η χρήση προγραμμάτων και πλατφορμών που εστιάζουν στο απόρρητο όπως το DuckDuckGo ή επεκτάσεων όπως το Privacy Badger μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη συλλογή δεδομένων.
• Περιορίστε την κοινή χρήση δεδομένων: Έχετε υπόψη σας ποιες πληροφορίες μοιράζεστε στο διαδίκτυο, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις εφαρμογές (apps) σε κινητά και tablet. Ελέγξτε τις ρυθμίσεις απορρήτου στους λογαριασμούς σας και περιορίστε τι μπορούν να δουν οι άλλοι. Να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν εκχωρείτε δικαιώματα σε εφαρμογές για πρόσβαση σε στοιχεία όπως η τοποθεσία σας, οι επαφές, η κάμερά σας κλπ.
• Ελέγχετε τακτικά τα δικαιώματα: Είναι εύκολο να ξεχάσετε ότι οι εφαρμογές και οι ιστότοποι συχνά συλλέγουν περισσότερα δεδομένα από όσα χρειάζονται. Ελέγχετε περιοδικά τις άδειες στις κινητές συσκευές και τις εφαρμογές σας. Απενεργοποιήστε την πρόσβαση στην τοποθεσία, το μικρόφωνό σας και άλλες ευαίσθητες πληροφορίες, εκτός εάν είναι απολύτως απαραίτητο για τη λειτουργία της εφαρμογής.
• Μείνετε ενημερωμένοι σχετικά με τη νομοθεσία: Μείνετε ενημερωμένοι σχετικά με τους νόμους περί απορρήτου, όπως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR) στην Ευρώπη και ο νόμος περί απορρήτου των καταναλωτών της Καλιφόρνια (CCPA). Αυτοί οι νόμοι παρέχουν κάποιο βαθμό ελέγχου των δεδομένων σας και συχνά απαιτούν από τις εταιρείες να σας ειδοποιούν για τα δεδομένα που συλλέγουν. Η άσκηση των δικαιωμάτων σας βάσει αυτών των νόμων μπορεί να σας βοηθήσει να ανακτήσετε τον έλεγχο των πληροφοριών σας.

Με άλλα λόγια αυτό το παράθυρο που βλέπετε όταν μπαίνετε πρώτη φορά σε κάποια ιστοσελίδα και σας προτρέπει να κάνετε "Αποδοχή" ή "Απόρριψη" δεν είναι και τόσο αθώο... Οι έρευνες δείχνουν ότι το 90% των χρηστών απλά πατάει στο "Αποδοχή" χωρίς να διαβάσει καν το εισαγωγικό κείμενο. Δεν μιλάμε φυσικά να ψάξει τις επιλογές και τις άλλες πληροφορίες που υπάρχουν στο παράθυρο.

Άρα συνοπτικά...

Μιλάμε για μεγάλη μπίζνα! Οι μεσίτες δεδομένων (data brokers) μπορεί να μην σας είναι γνωστοί, αλλά η επιρροή τους στην ψηφιακή σας ζωή είναι αναμφισβήτητη. Με έλλειψη διαφάνειας και συχνά αμφισβητήσιμες πρακτικές, λειτουργούν με τρόπο που θέτει σε κίνδυνο το απόρρητο και την ασφάλειά σας (αποκομίζοντας τεράστια κέρδη). Εσείς ωστόσο, παραμένοντας ενημερωμένοι και λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα —όπως η αίτηση διαγραφής όπου είναι δυνατόν, η χρήση εργαλείων απορρήτου και η προσοχή στα δεδομένα που μοιράζεστε— μπορείτε να ανακτήσετε τον έλεγχο των προσωπικών σας στοιχείων ή να μειώσετε τη διασπορά τους. Επίσης και μόνο που γνωρίζετε για τους μεσίτες, είναι σημαντικό.

Καθώς τα δεδομένα των χρηστών συνεχίζουν να αποτελούν ένα ολοένα και πιο πολύτιμο "εμπόρευμα" στην ψηφιακή εποχή, η κατανόηση του ρόλου των μεσιτών δεδομένων και η εκμάθηση του τρόπου προστασίας των δεδομένων σας είναι πιο σημαντική από ποτέ. Γι'αυτό μάθετε τα νόμιμα δικαιώματα σας και προσοχή...!

Ελπίζω να ευχαριστήθηκες το παραπάνω άρθρο και να πρόσθεσε κάτι στις ήδη υπάρχουσες γνώσεις σου. Αν χρειάζεσαι περισσότερη συζήτηση πάνω στο θέμα, αν θέλεις βοήθεια ή συμβουλές για διαδικτυακά θέματα, θέματα ιστοσελίδων, κοινωνικών δικτύων, μάρκετινγκ, κρυπτονομισμάτων κ.α. τότε μπορείς να επικοινωνήσεις μαζί μου μέσω της υπηρεσίας "Διαδικτυακός Σύμβουλος". Θα βάλω όλες μου τις δυνάμεις και τις γνώσεις σχεδόν μιας 20ετίας για να σε βοηθήσω και να δώσω απάντηση στα ερωτήματα σου. Κατά τα άλλα σε προτρέπω να κατεβάσεις τα 3 ελεύθερα ebooks μου που σίγουρα θα βρεις ενδιαφέροντα και... ναι, είναι εντελώς δωρεάν.

Με εκτίμηση,

Λάζ. Γεωργούλας, Μηχανικός Η/Υ, Σύμβουλος Διαδικτύου