Η Αρχή της Διατήρησης

Γράφει Βαγγέλης Τσούκας

Μία σειρά από νόμους που μελετά η επιστήμη της Φυσικής περιγράφει την ιδιότητα ορισμένων θεμελιωδών μεγεθών να διατηρούνται αναλλοίωτα στο Σύμπαν. 

Το πιο γνωστό παράδειγμα αποτελεί η Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας ή, αλλιώς, Πρώτος Θερμοδυναμικός Νόμος, ο οποίος ορίζει ότι κατά την εξέλιξη οποιουδήποτε φαινομένου η συνολική ενέργεια δεν αυξομειώνεται, αλλά μόνο μετατρέπεται από μία μορφή σε μία άλλη. Για παράδειγμα, η κινητική ενέργεια ενός αυτοκινήτου μετατρέπεται κατά το φρενάρισμα σε ίδια ποσότητα θερμικής ενέργειας, η οποία διαχέεται στον περιβάλλον. Άλλα παραδείγματα αποτελούν η ορμή ενός αντικειμένου και το ηλεκτρικό φορτίο. Το τελευταίο μάλιστα είναι πάντα μηδέν, αφού η ποσότητα του αρνητικού φορτίου ισούται με εκείνη του θετικού. Οι αρχές διατήρησης αποτελούν το αίτιο της συμμετρίας που παρατηρείται στο Σύμπαν και θεωρούνται αξιώματα, δηλαδή δεν απαιτούν απόδειξη ούτε αμφισβητούνται.

Παρόμοιοι νόμοι διατήρησης ισχύουν και στην περίπτωση του ανθρώπου, ως βιολογικό, ψυχοπνευματικό και κοινωνικό ον. Κάθε ζωντανός οργανισμός διαθέτει ισχυρούς μηχανισμούς διατήρησης της εσωτερικής του κατάστασης, οι οποίοι συνολικά ονομάζονται Ομοιόσταση. Παραδείγματα αποτελούν η θερμοκρασία του σώματος, οι υδροστατικές πιέσεις όπως η αρτηριακή, τα επίπεδα θρεπτικών ουσιών και οξυγόνου στο αίμα κλπ. Σε ατομικό επίπεδο, επίσης, κάθε άνθρωπος διαθέτει μια συγκεκριμένη ποσότητα ενέργειας και δύναμης που μοιράζεται σε διαφορετικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα, ο καθένας έχει κλίση και ροπή προς συγκεκριμένους τομείς, αλλά η συνολική ικανότητα είναι ίδια σε όλους τους ανθρώπους, έστω και αν αυτό δεν επιβεβαιώνεται στην πράξη, λόγω της ανισορροπίας στο κοινωνικό σύστημα ανταγωνισμού. Επίσης, το υποκειμενικό αίσθημα που προκαλείται συνολικά από το "Καλό" ισούται με εκείνο του "Κακού", ή, με άλλα λόγια, η ποσότητα χαράς που νιώθει κάποιος συνοδεύεται σε άλλη χρονική στιγμή από ίδια ποσότητα λύπης, είτε συνειδητή, είτε ασυνείδητη. Γενικά, σε κάθε άνθρωπο παρατηρείται κατά τη διάρκεια της ζωής του μια εξισορρόπηση σε όλους τους τομείς, για παράδειγμα ο άσωτος και εγωιστής κάποια στιγμή τιμωρείται, ενώ ο νοήμων και ανθρωπιστής επιβραβεύεται. Ο Αίσωπος διατύπωσε την παραπάνω αρχή στο γνωστό παραμύθι του τζιτζικιού και μυρμηγκιού. Η απόδοση φυσικής δικαιοσύνης για τις πράξεις μας δεν οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, όπως το νόμιμο δικαστικό σύστημα, η κοινωνική κριτική κλπ, αν και οι τελευταίοι μπορούν να συμβάλλουν, αλλά στην εγγενή ισορροπία που επιβάλει η Φύση. Στην κοινωνία, επίσης, πολλές ποσότητες διατηρούνται σταθερές και δεν είναι δυνατή η μεταβολή αλλά μόνο η κατανομή αυτών. Για παράδειγμα, η παραγωγική δυνατότητα μιας οικονομίας είναι περιορισμένη και αυτό που αλλάζει είναι η κατανομή του πλούτου στα μέλη της, ο οποίος μπορεί είτε να συγκεντρώνεται σε λίγους ή να μοιράζεται στη μάζα, ανάλογα με το ανθρωπιστικό επίπεδο αυτής. Επίσης, ο πληθυσμός αποτελεί ένα σχετικά σταθερό μέγεθος και κάθε τμήμα του κατανέμεται σε απόψεις και επιλογές ανάλογα με τη διαμόρφωση και κατεύθυνση της κοινής γνώμης.

Η έλλειψη ισορροπίας στη βιολογική, πνευματική και κοινωνική ζωή του ανθρώπου αποτελεί τον πρωταρχικό λόγο όλων των παθολογικών καταστάσεων και ασθενειών. Στον οργανισμό, μια σοβαρή διαταραχή ενός ζωτικού σημείου καταλήγει στο θάνατο, καθώς όλα τα κύτταρα είναι στενά εξαρτημένα μεταξύ τους, ενώ, αντίθετα, στην κοινωνία μπορεί να διαιωνίζονται σοβαρές ανισορροπίες χωρίς επιπλοκές λόγω της χαλαρής οργάνωσης και ανεξαρτησίας τους. Ωστόσο, ιδανικά η κοινωνία θα έπρεπε να είναι "ένα σώμα και μία ψύχη", αν θέλουμε να συμβαδίζει με την ανθρώπινη Φύση.-