ΤΟ ΛΕΥΚΟ ΦΛΟΥΡΙ - ΜΙΑ ΑΝΑΜΝΗΣΗ

Ο Παύλος Μελάς στην τρίτη του έξοδο στην Οθωμανική επικράτεια της Μακεδονίας, αμέσως μετά το πέρασμα του από το Λέχοβο, το Στρέμπενο-

Ασπρόγεια, την Προκοπάνα - Περικοπή, φθάνει στην διασταύρωση και κατευθύνεται μέσω των ορεινών περασμάτων στην Μπελκαμένη -Δροσοπηγή Φλώρινας. Ήταν 17 Σεπτεμβρίου 1904.

Βρέχει ακατάπαυστα και η πορεία γίνεται ακόμα πιο δύσκολή ανάμεσα στις πυκνές φυλλωσιές και στο ανάγλυφο της περιοχής. Περνάει το μεγάλο δάσος με τις οξιές και φθάνει στα υψώματα της Γκολίνας. Από εκεί απλώνεται ο κάμπος της Πελαγονίας. Χωρίζει τους άνδρες της συνοδείας του, τους οποίους εγκαθιστά με ασφάλεια στις σκηνές των Σαρακατσαναίων που βρίσκονται στα γύρω ξέφωτα, και κατηφορίζει μαζί με τον Λάκη Πύρζα τον Γιώργο Στρατινάκη, τον Λαμπρινό Βρανά προς τον ορεινό οικισμό της Μπελκαμένης -Δροσοπηγής. Εκεί τους αναμένουν τα μέλη της επιτροπής του αγώνα, που έχουν εγκαίρως ειδοποιηθεί από το Κέντρο στο Μοναστήρι. Η επιτροπή της Μπελκαμένης αποτελείται αρχικά από τους Παπα Στυλιάδη, Παπα Νικόλα, Παπα Πέτρου, τον Χρήστο Έξαρχο, και τον φαρμακοποιό Φίλιππο Καπετανόπουλο με καταγωγή την Κατράνιτσα που έχει καταφθάσει από το Μοναστήρι - Μπίτολα για αυτό το σκοπό.

Έχει αρχίσει να σουρο
υπώνει. Με το σκοτάδι κατηφορίζουν για να μην γίνουν αντιληπτοί. Η επιτροπή τους υποδέχεται με εγκάρδια συναισθήματα, και η ομάδα του Μελά φιλοξενείται μυστικά σε οικία, οι οικοδεσπότες της οποίας απουσιάζουν στα μέρη της Ρουμανίας. Το σπίτι είναι πέτρινο, ψηλό, διώροφο και παρέχει όλες τις απαραίτητες ανέσεις, προστασία, και ασφάλεια, έχοντας παράλληλα την δυνατότητα υπόγειας διαφυγής προς το δάσος σε περίπτωση εμφάνισης κινδύνου από ξένο παράγοντα. Οι πόρτες και τα παράθυρα είναι κλειστά, και ο καπνός από τα τζάκια δεν είναι ορατός μέσα στο σκοτάδι. Άλλωστε ποιος να δώσει σημασία σε ένα σπίτι, του οποίου οι οικοδεσπότες απουσιάζουν.

Δεν υπάρχει λόγος να μαθευτεί ή να προδοθεί η παρουσία της ομάδας από την Ελλάδα στις Οθωμανικές αρχές, και ειδικά η παραμονή και εγκατάσταση του Καπετάνιου στην Μπελκαμένη. Οι πληροφοριοδότες είναι παντού και σκόρπιοι στην ευρύτερη περιοχή. Επίσης δεν υπάρχει λόγος και δεν χρειάζεται να γνωρίζει το σύνολο των κατοίκων, εκτός από τις εμπλεκόμενες οικογένειες, ότι ο Μελάς σε αυτήν την αποστολή για ένα μικρό χρονικό διάστημα θα διαμένει-λημεριάζει στον ορεινό οικισμό.

Το γεγονός της παρουσίας του, δεν έπρεπε να γνωστοποιηθεί άμεσα, αυτό ήταν το σχέδιο, καθώς οι πρώτες μέρες ήταν σημαντικές για την οργάνωση των πραγμάτων.

Η ζεστασιά του σπιτιού, το λιτό δείπνο, η ξεκούραση στα υπνοδωμάτια, τα βρεγμένα ρούχα, η μέριμνα και η μεταφορά μηνυμάτων για τα μέλη της συνοδείας που έμειναν πίσω στο άνω πλάτωμα, ήταν οι μικρές χαρές και πολυτέλειες σε αυτό το ταξίδι τους.

Σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της παλιάς Δροσοπηγής -Μπελκαμένης, την Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 1904, αμέσως μετά την εκκλησία, το πλήθος του κόσμου άρχισε να συγκεντρώνεται στην κεντρική πλατεία του χωριού. Ο λόγος, η κάθοδος της ένοπλης ομάδας, συνοδείας του Μελά, η οποία είχε εγκατασταθεί την προηγούμενη στα υψίπεδα, αλλά είχε λάβει οδηγίες να συναντηθεί με τους επικεφαλής την επομένη.

Η παρουσία και η κίνηση της μέσα στα πέτρινα σοκάκια του οικισμού, προξένησε, έκπληξη και τράβηξε το ενδιαφέρον των κατοίκων.

Μόνο η επιτροπή του χωριού γνώριζε πραγματικά τι συμβαίνει, και ο μικρός αγγελιοφόρος, το παιδί για τα θελήματα, που χωρίς να το επιδιώκει και χωρίς να γνωρίζει τα σχέδια των μεγάλων, μαρτύρησε μέσα στο πλήθος την παραμονή του Μελά στο χωριό.

Η είδηση της παρουσίας του πρώτου Έλληνα Καπετάνιου Αξιωματικού του Πυροβολικού που πάτησε τα πλακόστρωτα της Παλιάς Δροσοπηγής ήταν ένα μεγάλο γεγονός για τους κατοίκους. Την ίδια έκπληξη ένιωσαν, όταν μετά από λίγο αντίκρυσαν τον ίδιο τον Μελά, ντυμένο με τον ντουλαμά του, τα φισεκλίκια, το πιστόλι στην ζώνη, και το τυφέκιο στον ώμο του να ανηφορίζει προς την πλατεία, έχοντας για συνοδεία τους πιστούς συντρόφους του.

Εκεί στην πλατεία, στο χοροστάσι στάθηκε και μίλησε στους κατοίκους για την αποστολή του, την ανάγκη και τον σκοπό της παρουσίας του, ζήτησε την αμέριστη βοήθεια τους, την συμβολή και την συμμετοχή τους, στον αγώνα που έχει ξεκινήσει. Ήταν η πρώτη δημόσια παρουσία του, με κόσμο γύρω του. Τόσα μάτια τον είδαν και τον άκουσαν. Ήταν η στιγμή που επέβαλε στους γονείς των επτά μαθητών να αποσύρουν τα παιδιά τους και ανάγκασε τον Ρουμάνο δάσκαλο να αποχωρήσει εξ ολοκλήρου από το χώρο που χρησιμοποιούσε προσωρινά ως σχολείο κοντά στην πλατεία και να μετακομίσει στην συνέχεια στην Θεσσαλονίκη. Ήταν και οι παππούδες μας, μικρά παιδιά τότε και στις προφορικές τους μαρτυρίες διηγούνταν αυτά τα γεγονότα. Ήταν όμως και οι γιαγιάδες, που και αυτές είχαν τις δικές τους μαρτυρίες ως παιδιά, για την παρουσία του Καπετάνιου στην Μπελκαμένη.

Όλοι τους έλεγαν ότι το πλήθος τον ακολούθησε μέχρι την εκκλησία, όπου προσκύνησε την εικόνα της Αγίας Τριάδας στο Άγιο Βήμα και έλαβε την Θεία Κοινωνία. Εκεί έκανε συστάσεις στους τρεις Ιερείς και στους πιστούς για τον τρόπο με το οποίο θα ψέλνεται το Ευαγγέλιο και αυτό στην Ελληνική και όχι στην Αρβανίτικη ή Βλάχικη διάλεκτο. Μετέπειτα κατευθύνθηκαν προς το σχολείο, στις αίθουσες του οποίου μίλησε στους προύχοντες, στους δημογέροντες και στα μέλη της Επιτροπής του Αγώνα, για τον ρόλο που θα διαδραματίσουν οι ίδιοι ως παρουσίες στην οργάνωση και την έκβαση των πραγμάτων. Ειδικά σε ότι έχει σχέση με την περίθαλψη των ένοπλων σωμάτων που θα καταφθάνουν, την τροφοδοσία τους, την μέριμνα και τον εφοδιασμό με τα απαραίτητα υλικά, με ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια και την προφύλαξη του χώρου εντός και εκτός του οικισμού, όπως περιμετρικά με τα καραούλια και τις εποπτείες γύρω από την περιοχή. Με δικές του εντολές καθιστά από εκείνη την ώρα φρούραρχο της Μπελκαμένης τον Κρητικό Λαμπρινό Βρανά.

Στην έξοδο τους από τις αίθουσες, παρακολούθησαν όλοι ένα μέρος από τις γυμναστικές επιδείξεις στην αυλή του σχολείου, οι οποίες ενθουσίασαν και απέσπασαν το ζεστό χειροκρότημα του Μελά. Στους μαθητές ο ίδιος έδωσε από ένα δεκάδραχμο, αναμνηστικό της παρουσίας του. «Μας έδωσε ένα Φλουρί ο Παύλος Μελάς έλεγαν».

Αυτές ήταν οι στιγμές που αναφέρονται στις προφορικές διηγήσεις τους, οι παλαιότεροι των κατοίκων για την παρουσία του Μελά στο δημόσιο χώρο στην Μπελκαμένη. Η εμφάνισή του μέσα στο πλήθος, στην πλατεία, στο σχολείο, ήταν η απαρχή για την αντίστροφη μέτρηση, τόσο για την δικιά του παρουσία, ως ιστορική μορφή του Αγώνα, όσο και για τις εξελίξεις στο μέτωπο των γεγονότων που θα ακολουθούσαν, αυτήν την φορά με άλλους καπετάνιους και οπλαρχηγούς πρωταγωνιστές.

Ήταν όμως και η αντίστροφη μέτρηση για τον ίδιο τον οικισμό, ως αρχιτεκτονικό κατασκεύασμα από τους ιδρυτές του, κατάλληλο αρχικά για την προστασία των οικογενειακών αλλά και των λοιπών επαγγελματικών και πολιτισμικών κεκτημένων, ένας τόπος ο οποίος μετέπειτα σε κάθε εμπόλεμη περίοδο χρησιμοποιήθηκε ως αετοφωλιά των Καπεταναίων για την προστασία από τις αντίπαλες ομάδες.

Δεν ήταν τυχαία η επιλογή του χώρου- τόπου από τον Μελά ως λημέρι, αλλά και στην συνέχεια από τον Γ. Τσόντο Βάρδα, καθώς λειτούργησε ως σημείο εξόρμησης, ξεκούρασης και ανάπαυσης για τα Ελληνικά Αντάρτικα σώματα.

Η ασφάλεια του χώρου, ανάμεσα στις εξορμήσεις φαίνεται εκείνη την περίοδο στο γεγονός των μετακινήσεων του Μελά και της ομάδας του από και προς τον οικισμό. Χαρακτηριστικά είναι η πορεία που επέλεξε να ακολουθήσει μετά την πρώτη εμφάνισή του στην πλατεία και το σχολείο της Μπελκαμένης. Αφήνει πίσω του το πλήθος και αναχωρεί για το Νερέτι -Πολυπόταμος, όπου εκεί θα συναντήσει τις ομάδες με τις οποίες θα χρειαστεί συνεργαστεί. Τα γεγονότα, η μετέπειτα σύγκρουση με τις αντίπαλες ομάδες, και ειδικά με το Τούρκικο ένοπλο απόσπασμα, των 100 ανδρών και των 30 – 40 ιππέων, του κατά τα άλλα «φιλέλληνα» Ιζέτ Πασά του Μαχαλά- Τροπαιούχου, ώθησαν τις ελληνικές αντάρτικες ομάδες και τον ίδιο τον Μελά να μετακινηθούν με κατεύθυνση τα υψώματα, όπου βρίσκει προστασία στο Λέχοβο. Από εκεί μετακινείται προς το Νεγκοβάνη - Φλάμπουρο και επιστρέφει μυστικά στην Μπελκαμένη.

Ανάμεσα στις αποστολές του βρίσκει χρόνο και στέλνει επιστολές από την Παλιά Δροσοπηγή στην γυναίκα του την Ναταλία στις 2 Οκτωβρίου 1904, όπου αναφέρετε ανάμεσα στα άλλα, στις δυσκολίες και στις αντιξοότητες της αποστολής του, έχοντας νιώσει σε αυτήν την περίπλοκη κατάσταση, και την θαλπωρή της ανθρώπινης σπιτικής ζεστασιάς.

Αναχωρεί ξανά χωρίς να γνωρίζει κανένας στις 9 Οκτωβρίου και διαμένει στο Νεγκοβάνη - Φλάμπουρο για λίγες μέρες. Επιστρέφει στην ασφάλεια της Μπελκαμένης και προετοιμάζεται ήρεμα για την επόμενη αποστολή του, με δύναμη 50 ανδρών για να αναχωρήσει ξανά για το Νερέτι – Πολυπόταμο. Είχε το σχέδιο του. Όλα αυτά μέχρι την ημέρα, που ξεκίνησε από την Μπελκαμένη για το κυνήγι του Μήτρο Βλάχου. Η επιτροπή των κατοίκων δεν ενέκρινε την συγκεκριμένη χρονική περίοδο την έξοδό του, διότι δεν υπήρχε η απαραίτητη ασφάλεια. Τα πράγματα έξω ήταν ταραγμένα. Όσο ήταν στο λημέρι του ήταν καλά προφυλαγμένος. Η επιτροπή του οικισμού είχε πληροφορίες, ότι οι Οθωμανοί έστελναν παντού εισπράκτορες σε κάθε σημείο των χωριών, με ισχυρά ένοπλα αποσπάσματα. Άλλωστε τον αναζητούσαν παντού. Σχεδόν τον είχαν επικηρύξει. Του μήνυσαν να μην ξεκινήσει, αλλά τα περιθώρια παραμονής του Καπετάνιου στην Μακεδονία ήταν περιορισμένα.

Στην διαδρομή, καθώς διασχίζουν το Νερέτι- Πολυπόταμος, γίνονται αντιληπτοί από τις αντίπαλες ομάδες με τις οποίες και συγκρούονται, αλλά η αποστολή των ελληνικών αντάρτικων σωμάτων, τελικά είναι να μετακινηθούν με κατεύθυνση τα υψώματα προς στα Κορέστια. Επιβάλλεται η συνάντηση με τον Ευθύμη Καούδη και τον Ιωάννη Καραβίτη. Δίνει εντολή να επιστρέψουν πίσω στην Μπελκαμένη και στο Λέχοβο ολιγομελή τμήματα της ομάδας, ως οπισθοφυλακή και ξεκινά με 36 άνδρες για το Ζέλοβο – Ανταρτικό.

Ο κλεφτο πόλεμος, και το κυνηγητό του Μήτρο Βλάχου συνεχίστηκε ανάμεσα στις αντίπαλες ομάδες, και στις 12 Οκτωβρίου σταθμεύουν στην Στάτιστα με τα γνωστά αποτελέσματα, έτσι όπως αυτά εξελίχθηκαν το βράδυ της επομένης μέρας.

Με το χαμό του Αρχηγού, οι ομάδες στο κατάλυμα του Μελά ( Λάκης Πύρζας Πέτρος Χατζητάσης, Θεόδωρος Ντίνας, Γιώργος Στρατινάκης), αυτές του Αλέξιου Καραλίβανου, του Γιώργου Βολάνη, του Ιωάννη Πούλακα, του Λαμπρινού Βρανά και του Αθανασίου Κατσαμάκα, σκορπίζονται με τους άνδρες τους, αφήνοντας πίσω τα πρόσωπα που είχαν αναλάβει την φύλαξη – απόκρυψη του σώματος και της κεφαλής του Μελά, και επιστρέφουν στην βάση τους την Μπελκαμένη για να ανασυνταχθούν. Μετά από τρεις μέρες κατέφθασε πίσω και ο Αλέξης Καραλίβανος, με τον Ηρακλή Φίτζιο. Είχαν ολοκληρώσει την αποστολή τους. Ο αρχηγός ήταν ο μόνος που δεν γύρισε πίσω στο λημέρι του.

«Ο έρμος ο Ζέζας, ο έρμος ο Μαύρος», έτσι έμεινε στην συνείδηση των κατοίκων της Παλιάς Δροσοπηγής, η μορφή του Καπετάνιου. Ο καιρός πέρασε. Οι χώροι και τα τοπία μετασχηματίστηκαν. Οι άνθρωποι που έζησαν τα γεγονότα έφυγαν. Το ίδιο και οι επόμενες γενιές που γαλουχήθηκαν μέσα από αυτές τις ιστορίες. Έμεινε ο λόγος τους, οι μνήμες και οι αναφορές τους, για τα γεγονότα την περίοδο εκείνη.

Η εμβληματική μορφή του Καπετάνιου που πέρασε από τα σοκάκια της Μπελκαμένης δεν ξεχάστηκε. Σε κάθε μεγάλη γιορτή, σε γάμους σε χαρές και πανηγύρια, το γλέντι ξεκινούσε με το τραγούδι του. Ήταν αυτός που άνοιξε ένα κύκλο δράσεων με κέντρο τον ορεινό οικισμό της Μπελκαμένης, για να τον συνεχίσει μετά ο Γιώργος Κατεχάκης, και ειδικά ο Γιώργος Τσόντας Βάρδας.

Σε ανάμνηση όλων αυτών των γεγονότων, από την ημερομηνία της εμφάνισής του μέχρι την ημέρα που δεν επέστρεψε στην βάση του, φιλοτεχνήθηκαν μια σειρά από κυκλικά αναμνηστικά γλυπτά ανάγλυφα αντικείμενα, βασισμένα στην μορφή του Καπετάνιου σε λευκό φόντο, που έρχονται σε αντίθεση με το επίθετο Μελάς – Ζέζας που σημαίνει Μαύρος στην αρβανίτικη διάλεκτο. Επίσης στο ανάγλυφο αναμνηστικό αναγράφεται ο τόπος - χώρος και ο χρόνος ως σημεία με ανάλογο συμβολισμό. Η Μπελκαμένη στην σλαβική διάλεκτο σημαίνει  η Άσπρη Πέτρα, είναι η ονομασία του Λευκού σαν το αγνό του χιονιού στις πλαγιές του Βιτσίου. Παράλληλα το κυκλικό ανάγλυφο μας παραπέμπει στο σχήμα που είχε το «φλουρί» του Καπετάνιου έτσι όπως το κράτησαν στα χέρια τους οι μικροί μαθητές.

Με έξοδα των Απόδημων της Δροσοπηγής, φιλοτεχνήθηκε ειδικά για το Λαογραφικό – Ιστορικό Μουσείο της, μεγαλύτερης διάστασης λευκό μαρμάρινο ανάγλυφο γλυπτό με το ίδιο σχεδιαστικό μοτίβο και τα χαρακτηριστικά του, για να τοποθετηθεί στο χώρο μαζί με άλλα αναμνηστικά εκείνης της περιόδου για να συνδέσει, να αναδείξει, και αυτήν την πτυχή των γεγονότων στο πεδίο της μικροιστορίας του τόπου, αλλά και των προσώπων και των χαρακτήρων που συμμετείχαν στην διαμόρφωση της.

Φλώρινα 18 -9 2025

Νικόλαος Ταμουτσέλης Δρ.

ΕΔΙΠ Διδακτικής των Εικαστικών Τεχνών

Πανεπιστήμιο Δυτ. Μακεδονίας

Τμήμα Νηπιαγωγών Φλώρινας.